Voorouder wisent ontdekt in grotschilderingen

Europa was in het Pleistoceen qua fauna een stuk spannender dan vandaag de dag. Naast de soorten die we nu nog kennen als de wolf, het edelhert en de muskusos liepen op de steppes reuzen rond als de wolharige mammoet, de wolharige neushoorn en het reuzenhert. Deze grote planteneters werden belaagd door onder meer de holenleeuw, de holenbeer en de grottenhyena. Ook de runderen van destijds waren flink uit de kluiten gewassen: de steppebizon en de oeros, de stoere voorouders van respectievelijk de bizon en de koe.

Warme periode

Zo’n 11.700 jaar geleden komt de laatste ijstijd ten einde en breekt de warme periode waarin we nu leven aan: het Holoceen. In deze overgang van tijdperken verandert de vegetatie en verdwijnen veel van de typische grote zoogdiersoorten. Vermoedelijk is het de combinatie van de temperatuurstijging en de opkomst van de moderne mens met zijn geavanceerde jachttechnieken die hier debet aan is.

Het is ook de tijd waarin de steppebizon verdwijnt. Gek genoeg komt pas dan de Europese bizon, of wisent, voor het eerst in beeld. Waar het beest vandaan komt, was lange tijd onbekend. Onderzoek van Julien Soubrier en collega’s dat vandaag inNature verschijnt werpt licht op de zaak door een verrassende combinatie van onderzoeksmethoden.

Grotschilderingen

Een van de dingen die de moderne mens met zich meebrengt zijn de beroemde grotschilderingen zoals die in de grotten van Lascaux en Chauvet-Pont d’Arc. Op de wanden van de grotten brachten onze voorouders vaak anatomisch behoorlijk correcte weergaven van hun dierlijke tijdgenoten aan. Ze hebben ook veelvuldig steppebizons en oerossen vastgelegd. Onze voorouders tekenden de bizons in allerlei variaties. Dat werd tot nu toe altijd toegeschreven aan culturele verschillen en de stijl van de schilders.

Soubrier en collega’s stellen echter dat de grotschilderingen op een derde soort wijzen: de voorloper van de wisent. Ze komen hiertoe door 820 schilderingen van bizons te bekijken. In de verschijningsvormen van de bizons vallen twee varianten op. Een die lijkt op de bizons zoals die in Noord-Amerika voorkomen met grote hoorns en imposante schouders (boven) en een met kleinere hoorns en een bescheidener schouderpartij en lijkt dus meer op de wisent (beneden). De eerste variant komt vooral voor op grottekeningen van voor het einde van het Pleistoceen, de tweede variant vooral vanaf het begin van het Holoceen.

Kruising

Het lijkt er dus op dat onze voorouders niet alleen de steppebizon hebben vastgelegd, maar ook een tot nu toe onbekende bizonsoort schilderden. Om de zaak verder te ontrafelen, keken de onderzoekers ook naar het DNA van botten en tanden van 64 oude steppebizons en moderne wisenten. Zo ontdekten ze dat 120.000 jaar geleden een mannelijke steppebizon het met een vrouwelijke oeros heeft gedaan. Of het hierna nog een of meer keer is gebeurd tussen de soorten, blijft onzeker. Wel heeft de kruising een nieuwe bizonsoort (de voorouder van de wisent) opgeleverd die naast de steppebizon bleef voortbestaan. De twee soorten wisselden zich daarna af. De voorouder van de wisent komt voor wanneer de steppebizon afwezig is en vice versa. Waarschijnlijk konden de voorouders van de wisent beter tegen de kou en leefde de steppebizon in warmere plekken.

Uiteindelijk verdween de steppebizon van onze planeet en overleefde de fossiele voorouder van de wisent. De onderzoekers zien er een mooi voorbeeld in van hoe kruising in de natuur ervoor kan zorgen dat er nieuwe soorten ontstaan die beter aan nieuwe omstandigheden aangepast zijn. Iets vergelijkbaars heeft zich vermoedelijk voorgedaan tussen de mens die vanuit Afrika kwam en een tijdgenoot van de oeros en steppebizon: de Neanderthaler. Europeanen danken er een paar handige eigenschappen aan.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).