'Mijn Oma de Soldaat': over de vergeten vrouwen van het KNIL

Het is eind 2018 als Oma Mies aan haar kleindochter Jorien begint te vertellen over haar ervaringen bij het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Bijna 70 jaar lang heeft ze nauwelijks over haar soldatenbestaan gepraat, Tot nu, nu vrijwel alle andere ooggetuigen zijn overleden. Oma Mies is behoorlijk doof en bijna blind, maar met haar geheugen is niets mis. Ze vertelt tot in detail hoe haar leven als VK KNILster in Batavia eruit zag.

Voor Jorien Wallast is het een verrassing dat haar oma een militair verleden heeft. Ze wordt gegrepen door haar verhaal en wil meer weten over het Vrouwenkorps KNIL. Er blijkt echter nauwelijks informatie te vinden over het eerste militaire vrouwenkorps van Nederland. Met als aanknopingspunt het verhaal en persoonlijk archief van haar oma, probeert Jorien Wallast de geschiedenis van het vrouwenkorps te reconstrueren. Een zoektocht door getuigenverslagen, depots en archieven begint.

Tussen 1944 en 1950 vertrokken ruim 1000 vrouwen met het KNIL naar de oorlog in Indië. Jorien Wallast: “De leden van het VK KNIL waren veelal piepjonge Nederlandse vrouwen die zonder veel voorbereiding op een boot naar de kolonie werden gezet. Ze moesten daar helpen orde in de chaos te scheppen die na de capitulatie van Japan en de losgebarsten onafhankelijkheidsstrijd van de Indonesiërs was ontstaan. Wie waren die vrouwen, en wat bezielde hen om als soldaat naar een koloniale oorlog in de Oost te vertrekken? Dat is wat ik probeer uit te vinden in de podcast."

Voor “de meisjes van het KNIL” was het vaak de eerste keer dat zij op eigen benen stonden, ver weg van het knellende toezicht dat destijds op vrouwen werd gehouden. In de kolonie waren de omgangsvormen losser en kregen de vrouwen relatief veel verantwoordelijkheid. Jorien Wallast: “De vrouwelijke soldaat bestond in andere landen al een tijdje, maar voor Nederland was het nieuw. En lang niet iedereen zag het zitten, vrouwen bij het leger. Maar toen ze eenmaal binnen waren, zijn vrouwen nooit meer weggegaan uit de krijgsmacht. De VK KNILsters waren in die zin echte pioniers.”

Er komt steeds meer aandacht voor het koloniale verleden van Nederland en voor de dekolonisatieoorlog met Indonesië. Ook de rol van het vrouwenkorps KNIL is in dat licht interessant. De dienstplicht was er alleen voor mannen, de vrouwen van het KNIL kozen er bewust voor om zich aan te sluiten bij een leger dat als doel had het Nederlandse koloniale bewind in de Oost voort te zetten. Jorien Wallast: “Ik stel mezelf in de podcast de vraag of vrouwen zoals Oma Mies wisten waar ze aan begonnen. Ik wil graag weten in hoeverre patriottisme en koloniale overtuigingen een rol speelden. De gesprekken met Oma Mies over dit punt zijn soms best ongemakkelijk, maar ze is verrassend open over haar opvattingen.”

De vijfdelige podcastserie “Mijn Oma de Soldaat” is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Gemaakt voor KRO/NCRV en NPO Radio 1, in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum en met steun van het vfonds, het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en de Gravin van Bylandt Stichting.