Alicante - Kan je in Nederland grappen maken over de oorlog in Oekraïne?

De Oekraïense Julia vertelt over de impact van memes en TikTok-video’s op de Oekraïense gemeenschap. Memes waar mensen in veilige landen zichzelf centraal zetten of een TikTok-filmpje van een meisje die danst in een bommenregen raken haar hard. Samen met de Instagram awareness-pagina WithUkraine, plaatste zij een post waarin ze mensen bewust wil maken van wat je deelt. We spraken haar over de do’s and don’ts op het internet. Mensen uit NAVO-landen die filmpjes of opmerkingen maken zoals: ‘Het is mijn eerste oorlog jongens, wat moet ik aan?!’ waren voor haar een van de redenen om mensen te confronteren met hun eigen lompheid. "Wil je echt wat bijdragen voor de directe slachtoffers van deze oorlog, volg mensen uit Oekraïne die inhoudelijke informatie verspreiden en deel dat."

Toch zie je ook een duidelijke trend van Oekraïense mensen die zelf op TikTok filmpjes delen. Denk bijvoorbeeld aan een jonge vrouw die de sfeer in een schuilkelder laat zien, of beelden van een evacuatie deelt. In sommige video’s is cynische humor aanwezig of wordt er een luchtig muziekje onder geplakt om de situatie wat te verlichten. Julia zegt dat wel te begrijpen. Volgens haar is het een coping mechanisme. "Ik zou er wel heel veel moeite mee hebben als Nederlanders of andere buitenlanders dit soort filmpjes zouden maken alsof zij in een dezelfde situatie zitten."

De impact van memes op onze beeldvorming

Chloe Arkenbout is onderzoeker bij The Institute of Network Cultures en specialiseert zich in Meme-cultuur. Zij vertelt dat inmiddels bij elke grote wereldgebeurtenis een meme wordt gemaakt: "dat kan je niet meer voorkomen tegenwoordig."

Toch kunnen memes ook een positieve invloed hebben. Zo kaarten ze vaak dingen aan die de reguliere media niet altijd halen. Daarnaast zijn memes met grote snelheid op het internet te plaatsen en eenvoudig te delen. Bij de Russische invasie van Oekraïne wordt ook volop van memes gebruik gemaakt, waaronder door de Oekraïense regering zelf. Chloe stelt dat een aantal er zelfs in slagen om het wereldbeeld van de kijker te veranderen: "Deze oorlog heeft ook een enorme meme-hetze in het leven geroepen en dat is een van de meest succesvolle countercampagnes gebleken om desinformatie tegen te gaan."

Wel roept Chloe op om altijd alert te blijven bij het bekijken van memes, want fake news ligt op de loer. "Vraag je bij een meme altijd af waar die vandaan komt en onderzoek altijd verder bij betrouwbare bronnen."

Ruud Smulders en het nut van satire

Cabaretier Ruud Smulders denkt dat satire in tijden van extreem leed, zoals een oorlog, juist een positieve werking kan hebben. Met humor kan je zware thema’s toegankelijk maken en geeft het lucht aan een situatie. Wel is het belangrijk om rekening te houden met de context waarin de grap wordt gemaakt.

Ruud vindt ook dat grappen onze eigen samenleving een spiegel kunnen voorhouden. Een grap over Oekraïense of Russische mensen zou hij dan ook niet zo snel maken. "Liever confronteer ik Nederlanders met hun eigen gedragingen", vertelt Ruud. "Op dit moment ontvangen we Oekraïners met open armen, terwijl we in ter Apel Syrische vluchtelingen xenofobisch weg stonden te jagen."

Benieuwd naar het hele verhaal? De nieuwste aflevering van Alicante staat nu online op de site van NPO Radio 1. Ook in podcast-apps is de aflevering te vinden.