De gezichten achter de Russische invasie in vijf podcasts

De Russische invasie in Oekraïne, vandaag één jaar geleden, heeft tientallen miljoenen levens overhoop gegooid. Van de gewone militairen tot de leiders, en van de winkelier tot de student, zowel in Oekraïne als Rusland. In een vijfdelige serie van podcast De Dag wordt teruggeblikt op één jaar oorlog aan de hand van persoonlijke verhalen.

De slag om Kyiv, de moorden in Boetsja, de explosie op de Krimbrug, de illegale referenda in bezet Oekraïne of de sabotage van Nord Stream 2. Sinds het begin van de grootschalige Russische oorlog was Oekraïne regelmatig de opening van het Journaal. In de eerste aflevering van de podcastserie zijn al deze bepalende momenten gebundeld in een jaaroverzicht in geluid.

Slachtoffers en achterblijvers

Verslaggevers Kysia Hekster (NOS) en Gert-Jan Dennekamp (Nieuwsuur) zijn het afgelopen jaar beiden geregeld in Oekraïne geweest. In de tweede aflevering van de serie delen zij de ontmoetingen met gewone Oekraïners die de meeste indruk hebben gemaakt. De verhalen van slachtoffers en achterblijvers tekenen de diepgaande effecten van de oorlog op de samenleving.

Hekster deelt een gesprek met een jonge vrouw uit Lviv, met gescheiden ouders: haar moeder is Oekraïens, haar vader Russisch. "Zij heeft hoog oplopende ruzies met haar vader, omdat hij zijn dochter niet meer gelooft." Hij ontkende de bombardementen, noemt de aanvallen nep en het luchtalarm paniekzaaierij. "En dit verhaal staat niet op zichzelf. Russisch-Oekraïense familiebanden zijn totaal verstoord."

Een ontmoeting die op Dennekamp indruk heeft gemaakt was in Izjoem. Hij zag er de kelder waarin een groep van 74 mensen bijna drie maanden ondergedoken zat voor het oorlogsgeweld. "Iemand vertelde dat op een dag een van de oudsten jarig was, maar dat ze niets hadden om haar cadeau te geven. Alleen een sinaasappel. Toen hij dat vertelde, brak hij. Dat toont de menselijkheid die deze mensen nog steeds voelen."

De leiders

In de derde aflevering staan de personen centraal die het verloop van de oorlog bepalen: de Oekraïense president Zelensky en de Russische president Poetin. Voor beiden was het een allesbeslissend jaar: Zelensky transformeerde van een vastgelopen hervormer tot een gewaardeerde oorlogspresident. Poetin ontpopte zich definitief tot een autoritaire leider die geen enkele tegenstand duldt.

"Hij heeft meer dan 25 jaar op de planken gestaan, dus hij weet hoe je een boodschap moet vertellen en wat je moet weglaten", beschrijft NRC-journalist Steven Derix, auteur van een biografie over Zelensky. "Je ziet zelfs dat politici in het Westen hem napraten. Ik heb premier Rutte zelden zo bevlogen gehoord, en dat ontleent hij deels aan Zelensky."

Poetin daarentegen is de afgelopen jaren steeds meer op zichzelf aangewezen, vertelt Helga Salemon, Ruslanddeskundige van het Haagse Centrum voor Strategische Studies. "Als oud-KGB'er vertrouwde Poetin al weinig mensen, maar nu is hij de band met de werkelijkheid verloren en wordt hij omgeven door mensen die hem naar de mond praten."

De honderdduizenden militairen

De beslissingen van de leiders hebben veruit de meeste impact op de gezichten aan het front: de militairen. In de vierde aflevering vertelt NOS-buitenlandredacteur Chiem Balduk hoe Oekraïense militairen de strijd beleven. Zo noemt beroepsmilitair Severyn het vechten in Bachmoet "een oorlogsfilm, maar dan honderd keer erger", terwijl de jonge militair Aleksandr zijn werk elders aan het front omschrijft als "soms vrij saai, maar ook gezellig".

Aan Russische zijde is er minder gezelligheid. In de trainingskampen wordt veel gedronken en komt zelfmoord veel voor, vertelt Pjotr Sauer, journalist bij The Guardian. In Rusland kreeg hij de mobilisatie van dichtbij mee: een vriend werd opgeroepen en sindsdien is hij het contact met hem verloren. "Maar de meesten van mijn vrienden zijn het land uit gevlucht."

De analisten geanalyseerd

Een belangrijke rol voor de beeldvorming over Oekraïne in Nederland is weggelegd voor de deskundigen en analisten. In de laatste aflevering blikken Oost-Europadeskundige Bob Deen (Instituut Clingendael) en Laura Starink van kennisplatform Raam op Rusland terug op hun werk en de meest gestelde vragen.

Starink: "Wat mij het meest heeft getroffen is de perversiteit van het Poetinisme. We zagen het niet aankomen omdat het krankzinnig en heilloos was om een land binnen te vallen. Dat is een constante verbijstering, dat niets effect op hem blijkt te hebben."

Dat bewijst volgens Deen dat een duider niet te stellig moet zijn en moet blijven twijfelen. "Hoe langer je ermee bezighoudt, des te beter je weet wat je niet weet."

Al deze afleveringen zijn te beluisteren via NPO Radio 1, Spotify en Apple Podcasts.