Moet je radicalen uitsluiten of doodknuffelen?

Afgelopen week kwam er opvallend nieuws uit Duitsland. Vanaf de oprichting van de Bondsrepubliek in 1949 koos de Duitse politiek, met de nazi-barbarij nog vers in het geheugen, vol overtuiging voor een cordon sanitaire. Hoe diep die overtuiging wordt gevoeld bleek weer.

In de deelstaat Thüringen werd voor het eerst een liberale minister-president van een deelstaat gekozen met de steun van Alternative für Deutschland (AfD), een radicaal extremistische partij die er niet voor terugschrikt om de holocaust te bagatelliseren. De ophef die uitbrak was zo groot dat de kersverse liberale premier Thomas Kemmerich snel moest aftreden. Duitsland volgt dus niet de weg van bijv. Scandinavië, Oostenrijk, Italië en ons eigen land waar wel degelijk soms met radicale partijen wordt samengewerkt.

Forum voor Democratie

In ons eigen land lijkt het herstelde cordon sanitaire rond de PVV na de mislukte gedoogconstructie tijdens Rutte I (2010-2012) nog intact. VVD en het CDA bewaren zulke slechte herinneringen aan deze gedoogconstructie dat zij weinig behoefte hebben om dit experiment te herhalen. Bij Forum voor Democratie ligt dit regionaal anders. In Limburg leverde FvD een bestuurder voor het extraparlementair college. In Brabant lijken het CDA en VVD bereid te zijn om te onderhandelen met FvD.

Het kwam het CDA en VVD direct op kritiek te staan van Groen Links en D66. Zij vinden het onbegrijpelijk dat het CDA en VVD bereid zouden zijn om samen te werken met een volgens hen ‘racistische’ partij. Het bedenkelijke twittergedrag van Thierry Baudet werd door hen dankbaar aangegrepen. Onlangs beweerde Thierry, geheel onterecht, dat vier Marokkanen twee vriendinnen van hem zouden hebben lastiggevallen. Geen wonder dat de discussie over de voor- en nadelen van een cordon sanitaire weer in alle scherpte wordt gevoerd.

Cordon sanitaire

Het standpunt dat men inneemt ten aanzien van een cordon sanitaire hangt af van de vraag of men een inhoudelijke of procedurele opvatting heeft over de democratie. De aanhangers van een inhoudelijke democratieopvatting wijzen samenwerking met intoleranten af omdat zij handelen in strijd met de beginselen van gelijkheid en vrijheid. Men zou hen de principiële school kunnen noemen. De aanhangers van een procedurele opvatting van democratie zijn bereid alle partijen te tolereren zolang zij maar democratische procedures in acht nemen. Iedereen mag aan verkiezingen deelnemen zolang zij maar de uitslag respecteren.

Niet alleen over de wenselijkheid maar ook over het effect van een cordon sanitaire wordt verschillend gedacht. Sommige leden van de principiële school hopen dat een cordon de groei van een radicale partij kan stuiten. Zij verwachten dat tactische stemmers hun stem niet aan radicalen zullen verspillen in de wetenschap dat deze partij door het cordon nooit zal regeren. Ook hopen zij dat stigmatisering van intoleranten gematigde kiezers ervan zullen weerhouden om te stemmen op radicale partijen. Tenslotte hopen zij dat het cordon het lastiger zal maken voor de radicale partijen om talentvolle stafleden aan te trekken aangezien zij geen succesvolle politiek carrière in het vooruitzicht kan worden gesteld.

Vlaams Blok

Deze hoop werd echter gelogenstraft door de electorale wederwaardigheden van het Vlaams Blok (VB) in België die immers ondanks het Vlaamse cordon van 1989 onstuimig bleef groeien. Het Vlaams Blok verloor pas kiezers in 2007 toen er een gematigde versie op het toneel verscheen in de vorm van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) die eveneens de grieven van VB-kiezers adresseerde.

De procedurele democraten zijn niet verbaasd dat het Vlaamse cordon sanitaire het Vlaams Verbond geen windeieren legde. Het verschafte de radicale partij de mogelijkheid om zich als slachtoffer te presenteren met alle electorale voordelen van dien. Zonder het vooruitzicht van regeringsverantwoordelijkheid kunnen radicale partijen ook nog eens van alles roepen zonder dat hun meningen getest worden in de praktijk. Uitsluiting dempt ook nog eens ruzie in de radicale gelederen af. Geen wonder dat zij het cordon sanitaire afwijzen.

PVV

Een cordon sanitair mag dan misschien radicalen electorale voordelen bieden dat betekent nog niet dat het tegenovergestelde, samenwerking, blijvende electorale schade voor hen oplevert. De PVV moest inderdaad electoraal boeten voor de mislukte gedoogconstructie (2010-2012) maar het verlies is op termijn beperkt (2010 24 zetels, 2012 15 zetels, 2017 20 zetels en nu in de peilingen nog steeds tussen 14-18). Tegelijkertijd ging het CDA bijna aan verdeeldheid ten onder en scoort de partij nog steeds slecht (12-16).

Het feit dat de PVV (14-18) iets beter scoort in de peilingen dan FvD (13-17) wijkt af van het Vlaamse patroon. FvD beweert immers zelf een gematigd alternatief te bieden voor de PVV net als N-VA bood voor het Vlaams Blok. Thierry Baudet is echter veel minder gematigd dan Bart de Wever. Zijn Twittergedrag en boreale uitlatingen schrikken gematigde kiezers af waardoor de groei van Forum begrensd lijkt te zijn.

Radicaliseren

Baudet verkleint dus door zijn boreale oprispingen zelf de kans dat de regionale opheffing van het cordon sanitaire ook nationaal zal plaatsvinden. Uitsluiting hoeft de uitgeslotenen geen vleugels te geven indien zij radicaliseren. Baudet gedraagt zich als een soort rechtse trotskist die bovendien verslaafd lijkt te zijn aan provoceren. Deze houding biedt de gevestigde partijen misschien de kans om een cordon sanitaire in stand te houden zonder dat zij daar electoraal al te veel voor te hoeven inleveren.

In Duitsland ben ik daar niet zo zeker van. Het CDU sluit zowel samenwerking met die Linke als met het AfD uit. Met een dergelijk cordon sanitaire extraordinair ligt er voor het AfD groei in het vooruitzicht. Een afschuwelijk dilemma tekent zich af. Samenwerking met AfD beperkt misschien de electorale groei van deze partij maar normaliseert abject gedachtegoed. Een cordon sanitaire zuivert het geweten maar maakt het gemakkelijker voor antisemieten als Björn Höcke en Alexander Gauland om nog meer zieltjes te winnen. Gelukkig repareerde Bondskanselier Merkel het cordon sanitaire vanuit Zuid-Afrika. Zal haar opvolger net zo vastberaden zijn?