Zullen internationale instituties een tweede termijn Trump overleven?

Een grote mogendheid als de VS doet ertoe. De komende Amerikaanse verkiezingen zullen dus niet alleen de toekomst van de VS bepalen maar ook die van de wereld. Er staat veel op het spel. Als Joe Biden de verkiezingen wint zal de VS weer een constructieve houding aannemen ten aanzien van belangrijke internationale instituties zoals bijvoorbeeld de VN, NAVO en de EU.

Trump daarentegen, heeft geen boodschap aan internationale samenwerking op basis van regels. Hij beziet alles transactioneel en dan zitten regels alleen maar in de weg. Als Trump in november wint zal de schade aan de geloofwaardigheid van internationale regels en instituties misschien wel onherstelbaar zijn.

Om de verschillen tussen Biden en Trump goed te kunnen begrijpen is het goed om eerst met de overeenkomsten te beginnen. Joe Biden was natuurlijk vicepresident van Barack Obama en hun buitenlandse politiek inzichten komen dan ook sterk overeen. Laten we dus de buitenlandse politiek van Obama en die van Trump vergelijken.

Midden-Oosten en Azië

Hoewel Obama en Trump totaal verschillende personen zijn, lijken zij qua buitenlandse politiek meer op elkaar dan men op het eerste gezicht zou denken. Beiden hebben de Amerikaanse betrokkenheid bij het Midden-Oosten verminderd en de beroemde draai naar Azië gemaakt.

Obama heeft die draai aan het begin van zijn ambtsperiode willen maken maar werd door de omstandigheden in Irak, Afghanistan en Iran gedwongen om zich toch meer met het Midden-Oosten bezig te houden dan hij zich voorgenomen had. Ook Trump moest in het begin van zijn ambtstermijn het aantal troepen opvoeren in Afghanistan maar bouwde net zo snel als Obama weer af.

Ook Trump nam zich voor om zich meer te richten op Azië. Hij koos voor een handelsoorlog met China en voor onderhandelingen met Noord-Korea. Ook hier is meer continuïteit met Obama’s presidentschap dan men misschien geneigd zou zijn te denken. Aan het einde van zijn bewind had Obama immers nogal wat vertrouwen in zowel China als Noord-Korea verloren.

Beide presidenten werden geconfronteerd met het Amerikaanse electoraat dat geen behoefte had aan nieuwe militaire avonturen. Beiden hebben dan ook de Amerikaanse militaire presentie teruggeschroefd en de Europeanen opgeroepen om meer zorg te dragen voor hun eigen veiligheid.

Diplomatie

Hoe gek het ook klinkt, zowel Obama als Trump gaven de voorkeur aan diplomatie. Na zijn 'fire and fury'-fase koos Trump toch echt, net als Obama, voor diplomatie. Trump was niet bereid om Iran aan te vallen. De havik John Bolton die Trumps voorkeur voor onderhandelingen met Iran, Noord-Korea en de Taliban afwees, werd door Trump aan de dijk gezet. De Amerikaanse buitenlandse politieke elite bekritiseerde zowel Obama als Trump. Obama was te zwak en Trump te isolationistisch.

Toegegeven, Obama schrok er in 2013 voor terug om de Syrische president Assad, die chemische wapens had ingezet, te bestraffen met een raketaanval terwijl Trump in 2018, toen Assad het weer deed, wel bereid was raketten op installaties in Syrië af te vuren. Die Amerikaanse raketaanval had echter geen enkele impact op het verloop van de oorlog. Syrische burgers die worstelden met het wrede regime van Assad hadden op meer gehoopt. Tijdens de Irakoorlog werd de VS beticht van een onnodige militaire interventie, in Syrië van te weinig militaire betrokkenheid.

Klimaatakkoord

Tot zover de overeenkomsten. De verschillen tussen Obama en Trump zijn echter nog veel belangrijker om het belang van de aankomende verkiezingen voor de aard van de invloed van Amerika in de wereld. Obama hecht net als Joe Biden waarde aan internationale overeenkomsten waarin gepoogd wordt om de internationale verhoudingen te ordenen en problemen te bestrijden.

Trump heeft het door Obama ondertekende Klimaatakkoord van Parijs verlaten. Het gevolg van Trumps terugtrekking is dat China nu kansen heeft om zich als wereldleider duurzaamheid te afficheren. Obama zou zich ook nooit uit de WHO hebben teruggetrokken. Het WHO heeft grote fouten gemaakt maar het is en blijft een cruciale organisatie die zonder Amerikaanse betrokkenheid het coronavirus niet goed kan bestrijden.

Protectionisme

Trumps keuze voor protectionisme vormt niet alleen een cesuur met Obama maar met elke andere Amerikaanse president sinds 1945. Trump heeft gelijk dat China oneerlijke handelspraktijken erop na houdt. Een handelsoorlog kan gemakkelijk uit de hand lopen en de mondiale welvaart bedreigen.

Overigens gebiedt de eerlijkheid te stellen dat tegenwoordig ook de meeste democraten een protectionistischer houding aannemen en zich ronduit vijandig opstellen tegenover China. Het verschil is echter dat Trump zich wispelturiger opstelt dan de Democraten en geen uitgewerkt plan lijkt te hebben hoe de Chinezen te dwingen om hun markten meer open te stellen.

Vastgoedbelegger

Het grootste euvel van Trump is dat hij geen enkele notie heeft van het belang van een door internationale regels gereguleerde wereld. Hij kiest altijd voor de transactionele benadering van de vastgoedbelegger.

Het probleem is echter dat deze benadering op gespannen voet staat met een duurzame veiligheidsgemeenschap. De kern van de NAVO is nu juist de ondeelbaarheid van het veiligheidsbelang. Als een lidstaat wordt aangevallen beloven de andere lidstaten bijstand te verlenen. Trump heeft meerdere malen deze bijstandsclausule gerelativeerd waardoor de afschrikkende werking werd uitgehold. Met deze houding heeft hij China en Rusland meer macht gegeven zonder dat hij daarvoor iets terugkreeg.

Poetin

Natuurlijk heeft Trump gelijk dat Europa meer geld moet uittrekken voor de eigen veiligheid. Feit is dat Europa, mede dankzij Trumps gemopper, dat nu ook wat meer doet dan vroeger. Feit is ook dat een Amerikaanse president op geen enkele manier het Amerikaanse belang dient door de afschrikking van de NAVO te ondermijnen.

Velen vragen zich af waarom Trump zo vaak uitspraken doet die Rusland goed uitkomen. Trump zegt tot op de dag van vandaag dat Poetin gelijk heeft dat Rusland niet geïntervenieerd heeft in de Amerikaanse verkiezingen. En dit terwijl al zijn geheime diensten en het Congres beweren dat dit wel het geval is. Zou het dan toch waar zijn dat Poetin dingen over Trump weet waarmee hij hem kan chanteren? Trumps afkeer van internationale regels en zijn ontzag voor Poetin, het blijft een giftige combinatie.

Iran

Ook in het Midden Oosten heeft Trumps afkeer voor internationale regels en afspraken de instabiliteit verhoogd. Obama’s deal met Iran was niet zonder problemen maar verschafte wel de mogelijkheid om de vervaardiging van een Iraans kernwapen uit te stellen en dit ook te kunnen monitoren. Nu Trump deze overeenkomst in de prullenbak heeft gegooid heeft Iran geen enkele reden om zich nog aan de afspraken te houden.

Het Amerikaanse sanctiebeleid lijkt bovendien de haviken in Teheran alleen maar meer macht te geven. En de Europese industrie is zo boos dat zij hun investeringen in Iran moesten terugschroeven dat zij nu dromen van de euro als internationale reservemunt ter vervanging van de dollar.

Palestijnse kwestie

Ook in de Palestijnse kwestie spelen voor Trump internationale regels geen rol. Nu de Golfstaten een confrontatie met Iran vrezen zijn zij graag bereid om met Israël zaken te doen. De liefde in de Arabische wereld voor de Palestijnen was altijd al beperkt maar heeft nu een dieptepunt bereikt. Voor een tijdelijke bevriezing van Netanyahu’s annexatieplannen op de West-Bank zijn de Verenigde Arabische Emiraten bereid om Israël officieel te erkennen. Het lijkt erop dat straks meer Golfstaten het voorbeeld van de Emiraten zullen volgen.

Hoewel deze ontwikkeling reeds veel eerder is ingezet, is hier toch wel sprake van een historisch moment. Vroeger eiste de Arabische wereld altijd een Palestijnse staat in ruil voor erkenning van Israël. Nu die eis is weggevallen is het zeer de vraag of er ooit nog een Palestijnse staat komt. De tweestatenoplossing lijkt verder weg dan ooit.

Wat voor goeds kan er voortkomen uit overwinnaarsrecht? Wat kunnen de Palestijnen nu nog doen nu ze door iedereen, inclusief het eigen verdeelde leiderschap, in de steek zijn gelaten? Zullen zij zich zomaar neerleggen bij hun verlies? Of zullen zij weer een nieuwe intifada starten?

En moet Israël straks bij de afwijzing van een tweestatenoplossing de demografische meerderheid minder rechten geven dan de minderheid? Is Israël straks geen democratie meer? Of zal de annexatie van de West-Bank eindeloos worden uitgesteld waardoor de Palestijnen hun leven zullen moeten slijten in enclaves? Hoe kan de veronachtzaming van de Palestijnse rechten ooit tot een stabiele ordening leiden?

Als Trump straks weer wint komt dan op een slecht moment. Opkomende landen als China en India beschouwen zich niet als de hoeders van de liberale naoorlogse wereldorde gebaseerd op regels en instituties. Rusland onder Poetin is er juist op uit om de liberale wereldorde te ondermijnen.

The jungle grows back

In het verleden was het vooral Amerika en Europa dat invulling gaf aan deze orde. Zij maakten daarbij grote fouten maar zonder Amerikaans leiderschap zal de internationale jungle zonder regels gauw weer oprukken, schreef Robert Kagan vorig jaar in zijn boek 'The jungle grows back. America and our imperiled world'. Kagan is een Republikein maar gaat op Biden stemmen. Dat zouden meer Republikeinen moeten doen.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.