Waarom we steeds meer afgestompt raken voor racisme

Toen een aantal jaren terug de Nederlandse voetballer Leroy Fer een selfie plaatste met andere donkere spelers van Oranje, regende het racistische reacties. Niet op een extreemrechtse site, maar 'gewoon' op voetbalnieuwssite Voetbalzone.

Mensen reageerden geschokt en verontwaardigd, maar dat sociale media als open riool fungeren voor racisten kan nauwelijks een verrassing zijn als je online actief bent. Als je regelmatig op Twitter kijkt of wel eens hebt rondgestruind op een van de talloze 'Zwarte Piet moet blijven'-Facebookpagina's, weet je wel beter: mensen deinzen niet meer terug voor racistische opmerkingen.

'Grote uitdaging'

"Meningen die in 2002 in een hoekje van het internet te vinden waren (denk aan onder een pseudoniem geschreven berichten op het extreemrechtse webforum Stormfront), komen nu dagelijks op Twitter en Facebook voorbij – soms zelfs onder eigen naam", schrijft onderzoeker Nikki Sterkenburg in Vrij Nederland.

Het online racisme is volgens haar niet los te zien van extreemrechtse aanslagen zoals onlangs in de Duitse plaats Hanau. Sterkenburg noemt de toename van extreemrechts op sociale media "een van de grootste uitdagingen van deze eeuw".

Racisme in de politiek

Nu zou je nog kunnen denken: onze samenleving is niet racistischer geworden, sociale media maken het alleen zichtbaarder. Dat is volgens mij een misvatting. De toename van racisme en extreemrechts gedachtegoed beperkt zich namelijk niet tot de sociale media, ook in de politiek wordt het steeds normaler.

Het ligt echt voor het oprapen. Op de ochtend dat ik deze column schreef werd ik geconfronteerd met een tweet van de Rotterdamse PVV'er Maurice Meeuwissen over schrijver Özcan Akyol: 'Waarom krijgt deze engnek een podium in Rotterdam?' vroeg Meeuwissen zijn bijna 6.000 volgers.

In een vervolgtweet stelt hij zijn volgers voor om Akyol de Koran te laten signeren. Dat Akyol een atheïst is doet voor Meeuwissen niet ter zake, enkel zijn Turkse afkomst is genoeg om hem tot 'engnek' te bombarderen en hem een geloof toe te dichten. Onversneden racisme, en blijkbaar vindt partijleider Geert Wilders het allemaal prima.

Faber

Of wat te denken van PVV-senator Marjolein Faber, misschien nog wel de PVV'er met de meest fascistoïde teksten van allemaal (en dat zegt wat). De vrouw die openlijk fantaseert over het deporteren van moslims verzint een Noord-Afrikaanse dader bij een steekpartij in Groningen.

Ze werd daarna tegengesproken door zowel slachtoffers als politie, de dader was namelijk een blanke Nederlandse man. In een potsierlijke vertoning voor de camera's van Nieuwsuur houdt Faber vol dat haar tweet klopt en ook in een recent interview weigert ze ook maar de minste verantwoording af te leggen over haar beschuldigingen.

Het maakt Faber tot een regelrechte schande voor onze parlementaire democratie, en toch is de verontwaardiging relatief beperkt en blijft Wilders haar doodleuk bejubelen.

Normalisatie

Bij Thierry Baudet moet je tegenwoordig oppassen wat je zegt, want anders sleept hij je voor de rechter. Hoopgevend voor dikastofoben, zorgwekkend voor journalisten. De voorman van het Forum voor Democratie sprak in 2015 de wens uit dat Europa dominant blank zou blijven en dweept tegenwoordig openlijk in de Kamer met omvolkingstheorieën. Zijn partij staat nog steeds op 16 zetels in de peilingen, de PVV op 19.

Dat zijn peilingen waar de extreemrechtse politicus Hans Janmaat in de jaren '90 alleen maar van kon dromen. De uitspraken waarvoor Janmaat strafrechtelijk werd vervolgd, zijn inmiddels genormaliseerd. Partijen die veelvuldig op of óver de rand van racisme bewegen, zijn salonfähig. Het is een onthutsende constatering, maar racisme lijkt niet meer de verontwaardiging en boosheid op te roepen die het eerder wel deed.

Jood en Griek

Het doet me denken aan het recente interview met de Britse historicus Tom Holland voor De Ongelooflijke Podcast. Holland reflecteert op de invloed van het christendom op het Westerse denken en zegt: "Iemand een racist of fascist noemen heeft niet meer de impact die het ooit had." Volgens Holland is dat niet los te zien van de secularisatie.

De liberale waarde van de gelijkwaardigheid van ieder mens is volgens Holland steeds moeilijker hoog te houden nu het westers christendom, waar dergelijke waarden op gefundeerd zouden zijn, steeds meer erodeert.

Holland: "Het christendom geeft een rechtvaardiging voor gelijkwaardigheid die het liberalisme niet kan geven. Steeds vaker beantwoordt de beschuldigde racist het verwijt met: ja, dus? Als christen kan je een beroep doen op de Bijbel en zeggen: ieder mens is gelijkwaardig geschapen naar het evenbeeld van God. Voor een christen bestaat er geen Jood of Griek meer", zo parafraseert Holland de apostel Paulus. Maar wat zeg je tegen iemand die deze grondslagen niet deelt?

Bloed en bodem

Niet dat christenen zich nooit schuldig hebben gemaakt aan racisme, je hoeft maar naar de Zuid-Afrikaanse apartheid te kijken om van dat idee heel snel te genezen. Maar het christendom omvat in essentie wel een universele identiteit die landsgrenzen en etniciteit overstijgt. Hoeveel van dat soort identiteiten hebben we verder tot onze beschikking?

Grensoverstijgende instituten als de Europese Unie en de Verenigde Naties lijken tegenwoordig vooral aan kracht in te boeten, en mensenrechtenverdragen worden gemakkelijk vertrapt in een steeds assertievere, nationalistische politiek. Zowel aan de linkerkant ('wit privilege') als rechterkant (de hashtag #ikbenblank was dit weekend trending) van het spectrum lijkt ras een comeback te maken als bron van identiteit. Hoe krijg je die levensgevaarlijke geest weer terug in de fles?

In de eerste aflevering van De Ongelooflijke Podcast legde theoloog Stefan Paas al uit dat religie in staat is om mensen te verbinden over de grenzen van bloed en bodem heen. Als die religie steeds meer wegebt, lijkt het niet onlogisch dat mensen hun identiteit meer baseren op bloed en bodem: ofwel huidskleur, etniciteit of nationaliteit. Zien we dat nu niet gebeuren?

Nu zal ik met deze column niet iedereen terug de kerkbanken in schrijven, vermoed ik. En er zijn bestaan geen gemakkelijke oplossingen.

Er is hoop

Wat we in ieder geval wél kunnen doen is onze eigen gewenning tegen racisme telkens weer bevechten, pal blijven staan voor universele mensenrechten, en ons vooral niet neerleggen bij de Marjolein Fabers, Maurice Meeuwissen en Thierry Baudets van deze wereld. Er is hoop.