Vervuilende cacaofabriek zweeg jarenlang over uitstoot

Het gaat om de fabriek Aurora in Zaandam [het voormalige Gerkens Cacao], onderdeel van het agrifood-conglomeraat Cargill. Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied grijpt nu in en dreigt het bedrijf met een dwangsom.

Cargill gaf in 2018 wel andere stoffen op in de zogenoemde emissieregistratie, maar geen ammoniak. De emissieregistratie is een landelijk project dat de uitstoot van schadelijke stoffen bijhoudt en de basis vormt voor milieubeleid.

De ammoniak die Cargill uitstoot – en die de natuur in de Zaanstreek en ver daarbuiten verstoort – komt vrij bij het branden van cacaobonen. De grote concurrent aan de overkant van de Zaan, Olam, gaf de ammoniak-emissies wel op.

Rondom de fabrieken ligt veel natuur met een Natura-2000-status. [Kalverpolder, Wormer- en Jisperveld en de Westzaner polder]. Oorspronkelijke plantensoorten moeten in die gebieden worden beschermd, maar dat is lastig, omdat er te veel stikstof in de vorm van ammoniak neerdaalt.

Op dit moment zijn er grote inspanningen nodig, van bijvoorbeeld vrijwilligers, die de Kalverpolder maaien. Doen ze dat niet, dan wordt het gebied overwoekerd door soorten die goed gedijen bij hoge concentraties stikstof in de bodem, maar die niet in het gebied horen.

Top 5 van ammoniakbronnen

Na vragen van Pointer leverde de Omgevingsdienst cijfers over de uitstoot van Cargill in 2019 en 2020. Het bedrijf blijkt jaarlijks 59 ton ammoniak uit te stoten. De cijfers over eerdere jaren ontbreken nog, terwijl een zogenoemde piekbelaster als dit bedrijf verplicht is om jaarlijks het elektronisch milieujaarverslag in te vullen. Dat is de basis voor de emissieregistratie.

Het hoofd emissieregistratie van het RIVM, Margreet van Zanten, zegt dat het bedrijf fout zit door niet te rapporteren. “Als ze dat nu wel doen en daarmee aangeven dat ze wel moeten rapporteren, dan hadden ze dat voor eerdere jaren ook moeten doen.” Het RIVM gaat zijn beeld bijstellen en het bedrijf vragen ook over eerdere jaren een ammoniak-opgave te doen.

Cargill staat met deze ‘jaarvracht’ in 2019 in de top 5 van ammoniakbronnen in Nederland, samen met Olam. Als reactie op deze informatie, besloot milieu-activist Johan Vollenbroek een verzoek tot handhaving te doen bij de Zaanse omgevingsdiensten. Vollenbroek is van Mobilisation for the Environment, een organisatie die overal in Nederland stikstofprocedures voert en bekend werd door met succes het stikstofbeleid van de Nederlandse regering aan te vechten.

Vollenbroeks verzoek werd onlangs ingewilligd door de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. Die heeft een voornemen tot last onder dwangsom aan Cargill gestuurd. “Cargill kan niet aantonen dat ze zich aan de norm houdt”, zegt de dienst.

Cargill wil niet mondeling reageren. Een woordvoerder mailt dat Cargill haar gegevens altijd “naar eer en geweten” heeft ingevuld. “Tot 2019 lag de focus met name op energieconsumptie en koolstofdioxide-uitstoot, en was er minder focus op ammoniak. De opgaves van deze jaren zijn altijd gevalideerd door de verschillende overheidsinstellingen.”

Ook stelt het bedrijf dat het tot 2019 niet hoefde te voldoen aan landelijke emissie-eisen omdat er voor de cacaosector een uitzonderingsregeling gold. Het erkent dat het sindsdien moet voldoen aan de landelijke regels. “De cacao-industrie is druk doende om aan deze richtlijnen te voldoen. Op dit moment draaien er meerdere onderzoeken met een nieuwe installatie waarmee wij verwachten dat in de nabije toekomst verdere reductie in onze ammoniak-emissie kan worden gerealiseerd.”

Het is op dit moment onduidelijk hoe lang de overtreding nog wordt getolereerd.

Waarschuwingsbrief

Het bedrijf kon zo lang onder de radar blijven met zijn emissies omdat de omgevingsdienst de milieujaarverslagen slechts handmatig en steekproefsgewijs controleert, zo laat een woordvoerder weten. De dienst gaat dit deels automatiseren. “In 2022 gaan we de eerste effecten hiervan zien. Het is dan mogelijk om meer gericht inhoudelijk te toetsen.”

Hoewel de milieujaarverslagen dus niet altijd gecontroleerd werden, heeft de dienst bij inspecties wel meerdere problemen vastgesteld bij de fabriek aan ’t Kalf in Zaandam: er werd dit jaar een waarschuwingsbrief gestuurd voor het functioneren van de stookinstallaties en de vloer was niet vloeistofdicht, wat wel een vereiste is.

De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied lijkt daarmee actiever dan de Omgevingsdienst IJmond. Die moet toezicht houden op een andere fabriek van Cargill, even verderop in Wormer. Maar daar heeft nog nooit een controle plaatsgevonden op luchtemissies, laat een woordvoerster van die dienst weten. “OD IJmond is wel voornemens dit op korte termijn te doen.”

Cacao

Weinigen weten het, maar bij de productie van cacao uit cacaobonen komt veel ammoniak vrij. Dat gebeurt door het branden of roosteren van de bonen, wat in fabrieken langs de Zaan gebeurt. De twee grootste fabrieken staan in de top-5 van ammoniak-bronnen in Nederland, vlak onder kunstmestmakers.

“Ik doe dit werk al 15 jaar, maar dit is nieuws voor mij”, zegt Antonie Fountain, mede-auteur van de Cacao Barometer. Dat is een rapportage over de duurzaamheid van de cacaobranche van Voicenetwork, een koepel van vakbonden en ontwikkelingsorganisaties.

Cacaoconcerns als Olam en Cargill verkondigen al enige tijd dat ze duurzamer willen worden. Deze en andere bedrijven hebben zich verbonden aan het Dutch Initiative on Sustainable Cocoa, afgekort DISCO. Hun streven is om in 2025 de ontbossing voor de cacaoproductie te stoppen en kinderarbeid in de bonenlanden uit te bannen.

Op verpakkingen van chocola zijn verschillende keurmerken te vinden. Maar die kijken niet naar de ecologische voetafdruk van de fabrieken in Nederland. “Daar zijn nog stappen te zetten”, zegt Pauline van der Geest van Milieu Centraal. Zelfs een bekend keurmerk als UTZ of Bio garandeert niet dat de hele keten van boon tot reep groen en mensvriendelijk is. “Nee, het gaat heel erg over daar ter plekke. Maar het gaat niet over de verwerking hier in Nederland.”

Ook het jongste plan van de sector, Dutch Initiative on Sustainable Cocoa (DISCO), noemt de voetafdruk in Nederland niet. Een woordvoerder van IDH dat dit convenant beheert, bevestigt per mail dat DISCO gericht is op het verbeteren van de omstandigheden in de landen waar de bonen vandaan komen. Wel benadrukt ze dat de “ambities om ontbossing tegen te gaan bijdragen aan het terugdringen van broeikasgassen”.

Een mondelinge toelichting wil de organisatie niet geven. Op het niet halen van de streefdata – einde aan de ontbossing in 2025 -- staan geen sancties, hooguit “serieuze reputatierisico’s”, aldus de woordvoerster.