Chirurg-oncoloog Emiel Rutgers 'Het moeilijkste aan kanker is de controle verliezen'

Emiel Rutgers gaat als hartpatiënt een operatie tegemoet en bij Jellie Brouwer is de kanker teruggekeerd. Het Jaar van... is een openhartig gesprek tussen een arts en een patiënt met vragen die altijd blijven liggen: slechtnieuwsgesprekken, de onvoorspelbaarheid van ziektegeschiedenissen en een toekomst met maatwerk in de behandeling voor kankerpatiënten.

Jellie Brouwer: "Zes jaar geleden was Rutgers één van mijn behandelend artsen. Dat liep toen goed af en dat was een mirakel. Nu ziet alles er anders uit."

Het slechtnieuwsgesprek

Jellie Brouwer: "Om met het slechtnieuwsgesprek te beginnen. Ik had er weer één, een paar weken geleden. Ik heb me altijd afgevraagd hoe het moet zijn om dat gesprek te moeten voeren. Als je iemand ophaalt uit de wachtkamer, hoe kijk je dan?"

"Neutraal", antwoordt Rutgers, "maar dan weten ze het toch al, want meestal komt ik lachend de wachtkamer binnen. Met een grapje, een anekdote of een verbastering van de achternaam.

Ik had altijd moeite om keihard een achternaam te roepen, want wat hebben mensen in een wachtkamer met die naam te maken? Ik wees mensen altijd aan en wenkte met mijn vinger. Maar ik heb geen pokerface."

Duidelijk en houvast

"Als arts bedenk ik van tevoren waar ik de mensen mee naar huis kan sturen. Ik hecht eraan om duidelijkheid en houvast te geven. De truc - om het zo maar te noemen - is dat je een vervolg hebt, dat de mensen zich ergens op kunnen richten als ze weggaan. Soms met een kwinkslag. 'Er is groot gevaar voor genezing', kon ik dan zeggen.

Het is altijd emotioneel om te doen, maar dat valt volledig in het niet bij wat die mensen tegenover me doormaken. Dat nieuws moet gedeeld worden. 'Wie ga je het vandaag vertellen?', vraag ik altijd. Beter is het even niets te zeggen of iemands hand te pakken. Als ze de deur uit waren, ging er nog wel eens een sluis open bij mij."

De erfelijkheidsfactor

Brouwer: "Ik ben totaal niet gewend om over mezelf te praten tijdens interviews en ga dat zelfs uit de weg: ik ben er een tegenstander van, omdat ik vind dat het strikt om de ander gaat. Maar in dit geval zal ik het af en toe wel doen, omdat je jarenlang mijn behandelend arts bent geweest en het voor mij ook een manier is om aan de luisteraars duidelijk te maken wat er met me aan de hand is en dat ik iets minder op de zender te horen zal zijn.

Ons eerste gesprek in januari 2017 - ik kwam bij jou vanwege een familiaire tumor - opende je met de vraag: 'Hoe zat het ook alweer met jouw vader?'"

Rutgers: "Dat was het eerste waar ik aan dacht. En al snel bleek dat het om een zeldzame erfelijke aandoening ging waarmee je op de wereld bent gezet. Daarom die eerste vraag: dode ouders, dat is nooit goed. Dat heeft met mijn eigen geschiedenis te maken. Ik wilde weten wat dat voor je betekend had. Ik wil een totaal beeld van de mens krijgen. Je bouwt een band op met patiënten; jaren later herinner ik ze nog allemaal."

'Als kind wilde ik hartchirurg worden, geen twijfel mogelijk'

Rutgers' belangstelling voor de geneeskunde is terug te voeren op ervaringen in zijn kindertijd: "In 1959 heb ik als kind een soort hartoperatie ondergaan. Het was in die tijd ongebruikelijk om een kind zo jong te opereren voor de problemen die ik had. Ik was drieënhalf en heb er nog sterke herinneringen aan. Ik herinner me de kamer, dat ik wit brood met gekleurde hagelslag kreeg. Ik ruik de geur van de rubberen slang die uit mijn borstkas kwam. Als kind wilde ik hartchirurg worden, geen twijfel mogelijk.

Veel later heb ik als coassistent in hetzelfde ziekenhuis gewerkt. Daar waren artsen die echt durfden en ik heb later met hen gewerkt."

Ook noemt Rutgers het overlijden van zijn moeder in 1965. "Ze was 42 jaar. Mijn vader bleef met vijf kinderen achter. Ik was één van de jongsten, 9 jaar. De langdurige ziekte en vroege dood van mijn moeder hebben tot op de dag van vandaag een grote invloed op mijn leven.

Viel het woord kanker in die tijd? "Nee. 'Mama heeft een hersentumor', werd gezegd en ik had als kind al het besef dat ze niet beter zou worden. Ik ging als jongetje alleen op de fiets door het bos op bezoek bij mijn moeder die in het ziekenhuis lag."