Kan onderwijs vrede brengen?

De aandacht voor ‘vredesonderwijs’ - een containerbegrip voor uiteenlopende onderwijsprogramma’s, van conflictbeheersing tot mensenrechteneducatie - is de laatste jaren sterk gestegen, vertelt Line Kuppens. Zij is onderzoeker aan het Centre for Research on Peace and Development van de Katholieke Universiteit in Leuven.. “En die trend zal vermoedelijk aanhouden, gezien de spanningen in de wereld. Denk aan de raciale spanningen in de VS, de conflicten in het Midden-Oosten en Afrika en de angst voor terrorisme - en de impact daarvan op de attitudes ten aanzien van moslims.”

Ambities

Vredesonderwijs ziet er overal anders uit. Het kan gericht zijn op vrede tussen groepen - Israeli’s en Palestijnen, bijvoorbeeld – of juist op vreedzaamheid tussen personen, zoals conflictbeheersingsonderwijs. In Westerse landen overheerst deze laatste variant. Verder zijn er programma’s voor deradicalisering, voor verzoening na (burger)oorlogen, voor het voorkomen van extremisme, voor een vreedzamer omgang met de aarde, en programma’s die al die doelen combineren.

Vrede meten

De effectiviteit van al die uiteenlopende programma’s is heel moeilijk te onderzoeken, aldus Kuppens. “Want wat is vrede en hoe meet je dat? Effectiviteitsonderzoek vereist voor- en nametingen, een grote groep deelnemers, en idealiter een controlegroep. Dat is vaak erg moeilijk om te organiseren.”

In 2014 zette het Vlaams Vredesinstituut een hele reeks effectiviteitsonderzoeken op een rijtje in een poging de vraag te beantwoorden: Kan je vrede leren? Conclusie: het kan, maar het is niet eenvoudig. Denk alleen al aan een aantal hardnekkige psychologische barrieres. Het menselijk brein is het bijvoorbeeld erg bedreven in het creëren van een vijandbeeld. Onze neiging om de wereld in te delen in categorieën slaat gemakkelijk om in een negatieve houding ten opzichte van anderen.

Bovendien wordt de effectiviteit heel sterk bepaald door factoren die niets met het onderwijs te maken hebben, vermeldt het rapport. Daarbij gaat het niet alleen om de cultuur en de maatschappelijke omstandigheden in een land, maar ook om het onderwijssysteem zelf. Kuppens: “Als leerkrachten zelf discrimineren, zullen leerlingen de lessen rond tolerantie waarschijnlijk niet ter harte nemen. Als scholen lijfstraffen uitdelen, zullen leerlingen geweld blijven zien als een oplossing. En wanneer de leerkracht autoritair lesgeeft, zullen leerlingen niet ervaren wat democratie betekent.”

Het uitsterven van de mensheid

Vorig jaar verklaarde Anantha Duraiappah in The Guardian dat het huidige vredesonderwijs faalt. Als hij pessimistisch is, is er iets goed mis, zou je zeggen: Duraiappah is directeur van het UNESCO Institute of Education for Peace and Sustainable Development. Zonder radicale verandering in het onderwijssysteem is de mensheid niet te redden, vertelde hij in een TEDx-talk:

Kuppens begrijpt de kritiek van Duraiappah, maar lijkt toch optimistischer: “Vredeseducatie zal in zijn huidige vorm niet veel verschil maken, althans niet op grote schaal. Maar als vredesonderwijs veel diepgaander durft te zijn, kan het op lange termijn vruchten afwerpen.”

Heb jij ook goede tips voor een beter onderwijs?

Mail dan naar onderwijs@radio1.nl. We verzamelen de beste suggesties in een witboek.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co