Kansenongelijkheid in het onderwijs: 'Treurig dat er in 70 jaar tijd zo weinig is veranderd'

De lagere school

In de vijfde klas van de lagere school kwamen de kinderen die vanzelfsprekend zouden 'doorleren' aan de raamkant van het klaslokaal te zitten: de dochters van de huisarts, de zoon van een planter in ruste uit Nederlands-Indië. Zij kregen alvast, als voorproefje van het middelbaar onderwijs, Franse les. Ook maakten ze regelmatig opgaven uit vroegere toelatingsexamens om voorbereid te zijn op de overgang naar de HBS of het gymnasium. Aan de dochter van een postbode of de zoon van een fabrieksarbeider, werd zeventig jaar geleden al minder perspectief geboden.

Er waren in mijn geboortedorp Velp vier lagere scholen en die hadden nummers in rangorde van kwaliteit: school 1 gold als opleidingsschool voor het middelbaar onderwijs en stond dan ook aan de goede kant van het spoor, de Noordkant, vlakbij de villawijken. Maar toen ik dat eens in een krant schreef wees de eminente commentator van NRC, wijlen Jerome Heldring, mij er prompt op dat zijn oom in Velp aan de Reinaldstraat woonde, bij de arbeiderswijken zuidelijk van het spoor, en kolonel was, dus deftig. Zulke indelingen zijn nooit absoluut.

Mijn vader was timmerman, een kleine zelfstandige, maar wij woonden toevallig ten Noorden van het spoor. Net als mijn vriend Jan Siebelink wiens vader zoals elke romanlezer weet kweker was en het hoofd maar moeilijk boven water kon houden. Maar wij gingen allebei naar school 1 omdat die vlakbij huis was.

Lange omweg

De waterscheiding begon dus in de vijfde klas, wat nu groep zeven is. Jan wist van een vriendje die opgaven voor het toelatingsexamen voor de middelbare school af te troggelen en maakte die alvast, in de hoop toch in aanmerking te komen voor 'doorleren'. Maar dat baatte niet. Als je vader met zijn handen werkte, kreeg je steevast van de meester te horen dat je goed kon leren en het daarom 'wel op de MULO kon proberen', zoiets als nu het VMBO. Jongens wier vaders notaris of oud-Indischgast waren en die mij nogal dom leken, kregen steevast het advies dat ze het'‘voorlopig eerst maar eens op de MULO moesten proberen'. Wat voor de een bonus was, was voor de ander een troostprijs.

Zo moesten hele generaties een lange omweg maken om hun talenten te ontplooien. Oh, de besten kwamen er toch wel. Jan Siebelink volgde de schier eindeloze weg via MULO, Kweekschool en avondcursussen voor MO-A en MO-B-aktes om leraar Frans te worden. Maar hoe velen raakten onderweg op een dwaalspoor? Wat een verspilling van talent! En die onderwijzers van School 1, brave sociaaldemocraten, hadden nog wel het beste met ons voor. Wij dorpskinderen uit eenvoudige gezinnen, zouden ons vast niet thuis zouden voelen in het deftiger milieu van de stedelijke HBS.

Klasse-barrières

Gelukkig waren de schooladviezen toen niet bindend. Mijn moeder nam er geen genoegen mee, van haar moest ik naar de middelbare school. Toen ze hoorde dat HBS-leerlingen bij de achternaam werden aangesproken, besloot ze dat ik naar het gymnasium moest, waar de omgangsvormen humaner waren. Thuis voelde ik mij er niet meteen, maar barrières kunnen overwonnen worden.

Het is treurig om in de VPRO-televisieserie Klassen te zien dat in zeventig jaar zo weinig veranderd is, behalve dat kinderen die niet mogen doorleren, nu veelal gekleurd zijn. Er zijn meer leraren nodig die over kleur- en klasse-barrières heen vertrouwen stellen in getalenteerde kinderen. En meer moeders als de mijne.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.