In de Boekenrubriek: 'De roman als overlevingsstrategie' van Tim Parks

Yasmina Reza, Babylon. Vert. De Bezige Bij

Yasmina Reza schrijft mild satirische theaterstukken en romans. Babylon werd bekroond met de Prix Renaudot. Een even simpel als spannend verhaal waarin alle menselijke dilemma’s over leven, liefde, schuld en dood aan bod komen.

Niko Tinbergen, Eskimoland. Van Oorschot

In 1932 reisde de jonge Niko Tinbergen, later wereldberoemd gedragsbioloog en Nobelprijswinnaar, met zijn vrouw Lies per schip vanuit Kopenhagen naar Groenland. Ze brachten ruim een jaar door in nederzettingen aan de oostkust en bestudeerden niet alleen de vogels maar ook het leven in ‘Eskimoland’. Het werd de titel van het boek dat Tinbergen twee jaar later over deze bijzondere reis schreef, een uniek relaas over een (bijna) verdwenen beschaving dat nu opnieuw is uitgegeven met een voorwoord van schrijver en bioloog Tijs Goldschmidt.

Tim Parks, De roman als overlevingsstrategie. De Arbeiderspers

De roman als overlevingsstrategie. In zijn essaybundel biedt de Engelse schrijver Tim Parks een nieuwe kijk op de relatie tussen schrijver, tekst en lezer. Hij is ervan overtuigd dat de inhoud, de stijl, het soort verhaal én de manier van vertellen samen de overlevingsstrategie vormen die een auteur ontwikkelt als reactie op spanningen in zijn of haar persoonlijke leven. De lezer reageert tijdens het lezen van een roman op vergelijkbare wijze als tijdens een persoonlijke ontmoeting – hij probeert de auteur te doorgronden. Of beter nog zichzelf.

In een blog voor de boekenbijlage van de NYT- de NY Review of Books schrijft de Engelse auteur Tim Parks over de complexiteit tussen literatuur, lezen en schrijven. Daarmee leverde hij in 2015 een interessante essaybundel af over de veranderende wereld van het boek onder de titel: Waarom ik lees. En dan nu De roman als overlevingsstrategie. Een nieuwe kijk op de relatie tussen schrijver, tekst en lezer. Parks is ervan overtuigd dat de inhoud, de stijl, het soort verhaal én de manier van vertellen samen de overlevingsstrategie (A Survival Skill) vormen die een auteur ontwikkelt als reactie op spanningen in zijn of haar persoonlijke leven. De lezer reageert tijdens het lezen van een roman op vergelijkbare wijze als tijdens een persoonlijke ontmoeting – hij probeert de auteur te doorgronden. Of beter nog zichzelf. De schrijver baseert zich op een theorie uit de systeempsychologie die aantoont dat elke groep, zoals een gezin, een structuur van waarden hanteert, waardoor de communicatie tussen de gezinsleden verloopt via een paar belangrijke tegenstellingen: goed/kwaad, winnaar/verliezer, afhankelijk/onafhankelijk. Elk gezinslid positioneert zich op een bepaalde manier tegenover die structuur uit zijn/haar jeugd en dat bepaalt hoe ze als volwassene tegen zaken aankijken.

Aan de hand van een aantal klassieke Engelse schrijvers toont Parks aan hoezeer de schrijfdaad voortvloeit uit dat innerlijk conflict. Het hele narratieve proces van fictieschrijven biedt hem de mogelijkheid stem te geven aan zijn dilemma, door gevoelens in scènes en personages onder te brengen die hij in de werkelijkheid onderdrukt. Een overlevingsstrategie die troost biedt of verlichting voor wat Parks het mentale ongemak noemt dat de schrijver vanuit zijn jeugd met zich meedraagt. Om een voorbeeld te geven: dingen waarover vroeger thuis niet kon worden gesproken, daar schrijft de auteur over. Ofwel verbloemd omdat hij niet wil breken met zijn familie (Charles Dickens of Thomas Hardy) of juist onverbloemd om te provoceren (Beckett, D.H. Lawrence of James Joyce) De laatste zat geketend in een haat-liefde conflict met Dublin, vanuit Parijs provoceerde Joyce de Ierse samenleving waarmee hij zich toch altijd verbonden heeft gevoeld. Met zijn radicale, vernieuwende literatuurbegrip ondermijnt Tim Parks de gangbare literaire criteria en ontmaskert hij de devotie waarmee de roman traditioneel wordt besproken.

Door de bedoeling, de zin en betekenis van een roman direct te verklaren uit de biografie van de auteur ondermijnt Parks de traditionele literatuurkritiek die nog het standpunt aanhangt van de roman als autonoom kunstwerk dat voor zichzelf spreekt en moet worden beoordeeld op zijn eigen merites – stijl, metaforiek, thematiek. De lezer reageert tijdens het lezen van een roman op vergelijkbare wijze als tijdens een persoonlijke ontmoeting – hij probeert de auteur te doorgronden. Of beter nog zichzelf. De lezer voelt immers meteen of een boek aansluit bij zijn eigen dilemma, de houding tegenover de opvoedingsstrategie van thuis, de hiërarchie van waarden/normen, en daarom sluit hij intuïtief het ene boek in zijn hart en gooit het andere na vijf minuten opzij. De roman als overlevingsstrategie is een biografie van het schrijven zelf.

Luister de Boekenrubriek terug: