E.T. is ook maar gewoon je oma

De menselijkheid van aliens en haaien

In wezen gaat Jaws niet over een haai en Jurassic Park niet over dinosauriërs. Die dieren zijn middelen om een doel te bereiken. Het doel is, gek genoeg: menselijkheid. We huilden toen E.T. zijn ruimteschip inklom om terug te keren naar zijn thuisplaneet: de pijn van een afscheid kent iedereen. Spielberg weet het menselijke te vinden in onmenselijke omstandigheden. Zijn films gaan over ons, ongeacht de magie of science fiction. Je kijkt naar een klein bruin buitenaards wezen en je herkent er je oma in. (Bij wijze van spreken).

Uit het kader, uit het hart

En dan is er de manier waarop Spielberg zijn verhalen tot leven brengt. Volgens Martin Koolhoven zit zijn genie in de details. “Spielberg weet wat een kader doet. Die filmt iets en daarbuiten bestaat er eigenlijk niks.” Als voorbeeld noemt Koolhoven een scène in E.T. waarin een groepje kinderen op crossfietsen lijkt te zijn ontsnapt aan hun achtervolgers. “Maar dan ineens komen er mensen het kader in en die pakken ze beet. (…) Die mannen staan gewoon een meter buiten beeld. Maar omdat hij dat zo filmt schrik je je te barsten.”
Het is inderdaad een opmerkelijke scène, zoals te zien is in onderstaand YouTubefilmpje. Eigenlijk is het onvoorstelbaar dat onze jonge helden hun belagers niet zagen aankomen. Het is een slinkse truc van de regisseur, of je erin trapt of niet. Koolhoven is er kort over: “Dan kun je zeggen: maar dat kunnen ze toch zien? Nee, dat kunnen ze niet zien, want het publiek ziet het ook niet, dus dan is het er niet. Klaar.”

Stilte voor de storm

Alfred Hitchcock zei ooit: “There is a distinct difference between ‘suspense’ and ‘surprise’, and yet many pictures continually confuse the two.” Neem bijvoorbeeld de bekende scène uit Jaws, waarin de haai voor het eerst toeslaat. Uiteraard weten alle kijkers waar de film over gaat en dat er een moment komt dat het afgelopen is met de zwempret. De spanning zit hem in de vraag: waar blijft die haai? Spielberg stelt het antwoord uit tot die spanning bijna niet meer te verdragen is. “Sowieso is teasen een van de dingen waar Spielberg het beste in is”, aldus Koolhoven. “Het liefst heeft hij dan een soort rijder op een persoon die het kader uitkijkt en vol verwachting naar iets wat er gaat gebeuren. Het zijn eigenlijk de momenten voordat er iets gebeurt, daar is hij heel onderscheidend in.”

Een gele ton als haai

Necessity is the mother of invention. Tijdens het draaien van Jaws moest Spielberg een beroep doen op zijn creativiteit. Er ging namelijk het een en ander mis met Bruce, zijn mechanische haai. “Omdat dat kreng maar niet werkte, heeft hij allerlei heel slimme dingen moeten bedenken”, vertelt Koolhoven. “Je hebt die scène dat ze hem met een harpoen raken en dat er dan een ton over het water heen roetsjt. Daar zie je dan aan dat het beest komt. Dat zijn geweldige ideeën en de vraag is of dat zo in de film had gezeten als die haai gewerkt had.”
De combinatie van een defecte mechanische haai en Steven Spielbergs creativiteit heeft er nu voor gezorgd dat we in het water niet alleen uitkijken voor haaien, maar ook voor gele trommels. De kracht van film.