Echt en nep steeds moeilijker te onderscheiden: 'De mens begeeft zich in een realiteitscrisis'
- Nieuws
- Echt en nep steeds moeilijker te onderscheiden: 'De mens begeeft zich in een realiteitscrisis'
We kunnen echt en nep niet langer van elkaar onderscheiden, dat stelt schrijver en filosoof Hans Schnitzler in het essay voor de maand van de geschiedenis, "De mens, de machine en de therapeut". Hij diagnosticeert daarin de mens met het realiteitsvervormingssyndroom. Omdat we een steeds groter deel van ons leven uit handen geven aan technologie, zijn we er bijna allemaal slachtoffer van. Met serieuze gevolgen van dien: we verliezen onze autonomie, en we worden onverschillig.
Hans Schnitzler (filosoof, schrijver en columnist) - Nooit meer slapen
Technologie als vooruitgang
Middels eeuwenoude anekdotes maakt Schnitzler duidelijk dat de mens met technologie een godengoedje in handen heeft gekregen. "Technologie stelt ons in staat dingen te doen die we nooit voor mogelijk hielden. Zo zagen we de witte rookwolken van de industriële revolutie als teken van vooruitgang. Maar toentertijd konden we nauwelijks bevroeden wat de effecten ervan op de langere termijn zouden zijn."
In die trant zou het Schnitzler niet verbazen als we over tien jaar denken: "Hoe zijn we zo gek geweest om ons in een sociaal psychologisch experiment te gooien met smartphones?" "De verdienmodellen erachter zijn pervers, en we gaan lichtzinnig om met de zichtbare neveneffecten." Technologie is wetenschappelijke vooruitgang, maar dat zegt niets over vooruitgang op het gebied van politiek en ethiek.
De winsten waren evident: ze sliepen beter, hadden langere en diepere gesprekken, werden zelfverzekerder en aardiger.
De realiteitscrisis
Want het effect van technologie op onze levens loopt uit de hand. "Als hyperactieve werkmieren proberen we onze communicatiestromen op orde te houden. We laten ons kneden door datastromen en algoritmes. Daarmee veranderen mensen in automaten die niet langer in staat zijn echt van nep te onderscheiden en zich kritisch te verhouden tot de werkelijkheid." Als voorbeeld noemt Schnitzler 'Snapchat-dysmorfie’' In dit fenomeen verlangen mensen naar een onrealistisch, door social media-filters gemodelleerd uiterlijk.
Op de vraag of het erg is om verdoofd door een technologisch filter door het leven te gaan, refereert Schnitzler aan de Duits-Amerikaanse filosoof Hannah Arendt. "Zij beschreef de ideale onderdanen van een totalitair regime niet als de overtuigde nazi of communist, maar als de mensen die geen onderscheid tussen feit en fictie kunnen maken." Deze mensen worden onverschillig en zijn eenvoudig te manipuleren.
Fysicaliteit en aandacht
Schnitzler vroeg zijn leerlingen om een week lang zonder mobiele telefoon door het leven te gaan. "De winsten waren evident: ze sliepen beter, hadden langere en diepere gesprekken, werden zelfverzekerder en aardiger." En in de onderwijsprogramma’s die Schnitzler uitvoert met de Bildung Academie gaat hij vaker op zoek naar wrijving. "We vragen leerlingen om een uur naar een schilderij te kijken. Ze gingen steeds meer details zien, het toonde aan hoe je zintuigen worden aangescherpt, wanneer je er even moeite voor doet."
Veel van Schnitzler zijn werk valt terug op 'aandacht'. "Onder andere door technologie, dreigen wij onze aandacht te verliezen. Maar zuivere aandacht laat ons denken en voelen, het is een intieme menselijke kwaliteit die we moeten beschermen. Als je aandacht schenkt aan een ander, een kunstwerk, of een landschap, moet je jezelf even tussen haakjes zetten. Aandacht maakt ons betrokken en leidt tot contact. Daarmee is aandacht, in tijden van toenemende digitalisering, misschien wel een laatste redmiddel."
Gerelateerde podcast
Nooit meer slapen
Luister Nooit Meer Slapen op ieder moment van de dag
Nooit Meer Slapen is hét nachtelijke cultuurprogramma van de VPRO op NPO Radio 1 waarin elke werkdag een uur lang - van middernacht tot 01.00 uur - een inspirerende gast uit de kunst, cultuur of actualiteit wordt geïnterviewd over werk én leven.
Volg Nooit Meer Slapen op Instagram, en luister alle gesprekken, ook overdag, in NPO Luister of uw favoriete podcastapp.
Gerelateerd
