Abdelkader Benali: We hebben Bach nodig, juist nu

Het was vooral bedoeld om verder te komen in zijn intellectuele ontwikkeling: Abdelkader Benali moest de Matthaüs Passion, waarin het lijdensverhaal van Jezus centraal staat, een keer gehoord hebben. "Maar toen begon de muziek te spelen en kwam het koor op: het was heel overweldigend en ging gelijk naar het hart. Dit gaat precies over waar elk verhaal over zou moeten gaan: thuiskomen bij jezelf. Ik heb ademloos geluisterd."

Hij noemt het hoopgevende muziek, die mensen bij elkaar brengt. "Geboorte en dood brengt mensen bij elkaar. Het zet je meteen op ooghoogte met elkaar en dat gebeurt maar zelden. Zolang Bach wordt gespeeld met Pasen, is er hoop."

Wat maakt dat de achttiende-eeuwse, hyperprotestantse Bach uit Leipzig juist hem als Marokkaanse Nederlander raakt? Er komt iets door de muziek heen wat verbindt en troost, zegt Benali. "Het lijdensverhaal van Jezus is al een miljoen keer verteld. De kracht van deze muziek is dat het groots is, in die tijd was er een koor van 400 man. Bach weet daar intimiteit in te leggen."

Muziek bij executies

Wat weinig mensen weten, is dat Bach (in dienst van de Thomaskirche in Leipzig) ook verantwoordelijk was voor muziek bij executies van ter dood veroordeelden, vertelt Benali. “Op de ochtend voorafgaand aan de executie, gingen jongens van het koor van de Thomas Kirche naar de gevangenis en zongen ze een door Bach geschreven hymne. Ook op dat bloedveld was er muziek.”

"Ik stelde me voor hoe het moet zijn om bij zo’n openbare terechtstelling te zijn geweest", zegt Benali, die vorig jaar de Goede Vrijdaglezing hield bij de uitvoering van de Matthäus-Passion door de Bachvereniging. "Bach was erbij. Hij heeft die menigte en het geschreeuw gezien. Niet lang daarna was de eerste uitvoering van de Matthäus Passion. Ik dacht: maar dat is het koor, dat wil dat het lam wordt geofferd. Want dan komen we met onszelf in het reine."

Dat maakt Bach en vooral de Matthäus-Passion actueler dan ooit, volgens Benali. "De samenleving wil altijd een zondebok. In alle religies, alle culturen, waar je ook gaat. Of hij nou schuldig is of niet, maakt niet uit."

Onmacht

Wat misschien nog wel mooier is dan de muziek: de stilte, als het voorbij is. "Dan besef je: in die stilte moet ik nu verder. Daar staat de opdracht om vorm te geven aan morele verantwoordelijkheid. Daar zit spanning en ontlading."

Ook nu zijn broer recent onverwachts is overleden, ervaart Benali troost in Bachs muziek. "Mijn broer komt niet meer terug. Wie geeft mij nu hoop, wie geeft mij richting? Bach doet je even de onmacht beleven met elkaar. Dat verdriet moet ook een vorm hebben. Een verrukkelijke vorm."