Excuses voor Portugese slavernijverleden: 'Land lijkt er nog niet aan toe'

Volgens Winkels mag Portugal in het slavernijverhaal zeker niet ontbreken. "Dat land heeft de meeste slaven verhandeld", vertelt hij. "Over de hele wereld zijn er in vier eeuwen twaalf miljoen slaven verhandeld, daarvan kwam de helft voor de rekening van Portugal. Ze waren ook de eerste: in 1441 was Portugal al 'in actie' in Afrika. Daar werden de eerste slaven gekocht aan de West-Afrikaanse kust, die vervolgens naar het Portugese Lagos werden gebracht. Lagos zou later uitgroeien tot een van de grootste transportplaatsen voor slaven naar Amerika."

In het reine

Vanuit Lagos werden slaven niet alleen naar het buitenland gebracht: het grootste deel bleef in Portugal zelf. "Anders dan bijvoorbeeld Engeland of Frankrijk, waren in Portugal de meeste slaven voor 'gebruik' in eigen land; in de huishouding of voor het harde werk op het land. Lissabon was een zwarte stad; een stad vol slaven." Pas in de 15e eeuw kwamen de ontdekkingsreizen, waarna het land kolonies maakte in Azië en Zuid-Amerika. "Toen werden er slaven gemaakt in bijvoorbeeld China, Brazilië en bij Marokko."

In Nederland is na, wat Winkels 'lang wachten' noemt, bewustwording voor dat slavernijverleden. In Portugal zit dat anders. "Er is niet echt schaamte, maar dat komt door de recente geschiedenis. In Portugal was tussen 1932 en 1974 een dictatuur. In die tijd werd in de geschiedenisboekjes op school gerept over de grote wereldmacht die Portugal was. Hoe goed werk ze hadden verricht in de rest van de wereld: ze hadden er immers de taal gebracht! Ze willen niet dat het heroïsche verleden van ontdekkingen wordt bezoedeld door negatieve gedachten. Daarbij zijn ze nog bezig met meer in het reine komen met die dictatuurperiode en lijken ze nog niet toe te zijn aan verder in de geschiedenis kijken."

Excuses aanbieden

Soms gaat het in Portugal wel over dat slavernijverleden. "Af en toe is er debat. Zo begon de Portugese president laatst over excuses. Hij zei dat het geen moeite zou zijn om excuses aan te bieden, maar daar kwam bijna geen reactie op. Sindsdien is het eigenlijk ook stil gebleven." Winkels zucht. "Portugal zegt steeds dat zij het eerste land waren dat de slavernij afschafte in 1761, maar daar zeggen ze dan niet bij dat dat een gedeeltelijke afschaffing was. Er waren geen huisslaven meer, en de inheemse bevolking van Brazilië mocht niet meer tot slaaf gemaakt worden. Zwarte mensen uit Afrika werden echter nog steeds verhandeld en naar suikerriet plantages in Brazilië gebracht. Daar maakte de officiële afschaffing van 1869 pas een einde aan."

Herinneringen aan het slavernijverleden zijn er in Portugal ook nauwelijks te vinden. "In Lissabon werd in 2018 besloten om een monument op te richten, ter herinnering aan de slaven. Dat zou voor 2020 af zijn, maar het staat er nog steeds niet! De gemeente wil het eigenlijk niet... Die zou liever een museum bouwen over de ontdekkingreizen, met een zaal over de slavernij. Daar is de slavernijbeweging weer op tegen, die vindt dat het dan weggestopt wordt." Wat ook frappant is, voegt Winkels eraan toe, is dat het stadhuis van Lissabon op de plek staat waar vroeger een grote slavenmarkt was. "Er is geen plakkaat of herinnering aan wat er was. Alleen in Lagos staat een gebouw dat sinds 2016 een officieel monument is, waar het slavernijverleden mee wordt herdacht. Het is echt minimaal", besluit Winkels. "Zeker als je het met Nederland of Engeland vergelijkt."