Hoe ging het Groot Dictee bij jou? Kijk het hier na!

Nakijkinstructie

TITEL

Een klimaatmaat

Uitleg:

• klimaatmaat is een gewone samenstelling van twee zelfstandige naamwoorden.

ZIN 1

2018 is nog niet ten einde, maar gaat, wat er tot eind december ook gebeurt, sowieso diverse weerrecords breken.

Uitleg:

• als een zin begint met een getal in cijfers, krijgt het eerstvolgende woord geen hoofdletter (tenzij het een naam is of iets dergelijks).
• ten einde is met hier een spatie: het betekent ‘aan het eind’, ‘op zijn einde’, ‘afgelopen’. Het is één woord als het een doel aanduidt, zoals in ‘We zijn hier bijeen teneinde het jaar op passende wijze af te sluiten.’
• december is met een kleine letter, net als andere maanden.
• gebeurt is met een t, omdat het tegenwoordige tijd is.
• sowieso komt uit het Duits en wordt nog op z’n Duits geschreven: het is een combinatie van so (met een s; betekenis ‘zo’), wie (betekenis ‘zoals’) en nog een keer so.
• weerrecords is één woord. Vergeet de d van record niet; die hoor je niet, maar je schrijft hem wel in dit leenwoord uit het Frans.

ZIN 2

Er was deze zomer een hittegolf die lokaal naar verluidt 29 dagen aanhield, een on-Nederlandse toestand, en in juni werd ’s nachts op de Veluwse vliegbasis Deelen, vlak bij Arnhem, een nachtrecord gemeten van 24,4 graden Celsius; zo’n temperatuur houdt je wakker, was de veelgehoorde klacht.

Uitleg:

• hittegolf is zonder tussen-n, omdat hitte geen meervoud heeft. (En al zou het dat wel hebben, dan zou het waarschijnlijk hittes zijn, en ook dan krijg je geen tussen-n.)
• lokaal is met een k. Het komt weliswaar van het Franse local, maar is al zo lang in gebruik dat het vernederlandst is. Overigens is locatie wél met een c.
• naar verluidt is met dt: het is een verkorting van naar het verluidt, waarbij verluiden ‘bekend worden’ betekent. Verluidt is dus een derde persoon enkelvoud; het onderwerp het is weggevallen.
• aanhouden is één woord in de betekenis ‘voortduren’, en de vervoegde vormen daarom ook; vandaar aanhield.
• Nederlandse is zelf met een hoofdletter. Als je daar een ontkennend voorvoegsel voor zet, zoals on of niet, krijgt dat een kleine letter; Nederlands(e) blijft met een hoofdletter. Tussen een voorvoegsel en een woorddeel met een hoofdletter komt een streepje: on-Nederlands.
• juni is net als december met kleine letter.
• in ’s nachts komt een apostrof vóór de s, en na de s komt een spatie en geen streepje. Het is een verkorting van des nachts (een oud synoniem van in de nacht): op de plaats waar iets is weggelaten (dus de in des) komt een weglatingsteken: een apostrof.
• Veluwse is met hoofdletter: het is feitelijk net zo’n woord als Nederlandse: een bijvoeglijk naamwoord dat van een aardrijkskundige naam is afgeleid.
• vlak bij wordt met een spatie geschreven als het bij een erop volgend(e) woord of woordgroep hoort – zoals hier vlak bij Arnhem.
• nachtrecord is één woord en eindigt op een d, net als weerrecord(s).
• in graden Celsius schrijf je Celsius met een hoofdletter. Let op: het woord begint met een C, maar de tweede s-klank schrijf je als een s (en de slotklank ook). Het is dus niet Celcius.
• in zo’n hoort een apostrof; er komt geen spatie. (Als iemand zo een schrijft, is dat ook een fout, want zo is het niet voorgelezen.)
• houdt is hier met een d en een t: er staat zo’n temperatuur houdt je wakker, en daarin is zo’n temperatuur het onderwerp. Denk ook aan zo’n temperatuur maakt je wakker; niet maak je wakker.
• veelgehoorde is een dermate veelvoorkomende combinatie dat dit als één woord wordt geschreven.

ZIN 3

Uit de meteorologische trukendoos kwamen in juli tezamen circa 314 zonuren tevoorschijn, waartegenover een schamele 10 millimeter neerslag stond; de minuscule aardappels van dit jaar zijn er de wrange souvenirtjes van.

Uitleg:

• meteorologische is een van de lastigst uitspreekbare woorden in het Nederlands, en ook op schrift is het niet makkelijk. Het komt van de Griekse woorden meteoros, dat ‘verschijnsel aan de hemel’ betekent (ook meteoor komt daarvandaan), en logia, dat ‘studie’ betekent.
• trukendoos: het woord truc voor ‘kunstje’ is zelf met een c, maar in deze samenstelling is het vernederlandst tot truken met een k, omdat trucen of truccen tot een verkeerde uitspraak zou kunnen leiden.
• juli is net als december en juni met kleine letter.
• tezamen is met een z, ook al is samen met een s. Het was oorspronkelijk te zamen. Dit is aaneengegroeid tot één woord, dat in formeel taalgebruik nog voorkomt. Daarnaast ontstond uit een nóg sterkere samentrekking het woord samen; de s-klank is daarin ontstaan uit samensmelting van t en z.
• circa is met twee keer een c; de eerste klinkt als s, de tweede als k.
• tevoorschijn werd lange tijd als twee woorden geschreven, maar is al enige tijd ingeburgerd (en officieel vastgelegd) als één woord.
• waartegenover is één woord. Vergelijk waarbij, waarvoor, waarin e.d.: combinaties van waar en een voorzetsel. In dit geval bestaat het voorzetsel zelf al uit twee delen: tegenover, maar ook dan schrijf je waar eraan vast.
• millimeter is met dubbel l: het komt van het Latijnse woord mille, dat ‘duizend’ betekent; ook daarin staan twee l’en.
• minuscule: dus niet miniscule. Het komt van het Latijnse minusculus, dat een verkleinvorm is van minus, dat zelf ook al ‘klein’ betekent.
• wrange begint met w. Vergelijk ook woorden als wraak, wreed en wringen.
• souvenirtjes is de verkleinvorm meervoud van het Franse leenwoord souvenir. Aan dat Franse woord verandert in principe niets als er een verkleiningsuitgang achter wordt gezet.

ZIN 4

Sommigen ervaren de toegenomen warmte als een cadeautje, en gaan ervan uit dat er te zijner tijd met Kerstmis al krokussen en lente-uitjes zullen zijn en dat carnaval enigszins subtropisch wordt.

Uitleg:

• sommigen krijgt een slot-n, omdat het ‘sommige mensen’ betekent.
• toegenomen is één woord en eindigt op een n: het is het voltooid deelwoord van het sterke werkwoord toenemen.
• cadeautje: de officiële spelling van ‘kado’ is cadeau, op z’n Frans. Uitgangen voor verkleinwoorden en meervoudsvormen komen er wel op z’n Nederlands achter, dus het is eenvoudigweg cadeau + tje = cadeautje.
• gaan ervan uit: hierin wordt ervan aan elkaar geschreven en de rest niet. Het woord uit hoort namelijk bij het werkwoord: uitgaan. Daarom kan uit niet aan van vast worden geschreven. Maar ervan is dus wel aaneen: dat is net zoiets als (houden) ervan of (zorgen) ervoor.
• te zijner tijd is een uitdrukking met de oude naamvalsvorm zijner. Hoewel in de praktijk vaak tezijnertijd wordt geschreven, net als tegelijkertijd, is te zijner tijd officieel nog altijd in drie woorden. Maximaal één fout qua spaties.
• Kerstmis is met een hoofdletter: het is de naam van een feestdag.
• krokussen is met twee keer een k (dus niet crocussen) en met dubbel s.
• lente-uitjes wordt met een streepje geschreven, om te voorkomen dat de e en de u als een eu worden gelezen.
• carnaval is met een kleine letter: dit is geen echte feestdag.
• enigszins: een berucht dicteewoord, met de s na de g. In dit woord zijn de woorden enig en zin (en niet sinds) gecombineerd.
• subtropisch: sub is met een b; er komt geen streepje.
• wordt: met d en t, omdat het derde persoon enkelvoud is: carnaval wordt.

ZIN 5

Anderen voorzien een flinke toename van het aantal coderoodwaarschuwingen, waarvan de betekenis meestal is: hoed u voor het weer; ze vrezen voor een klimaatdebacle, een sterk vergrote kans op catastrofes, met bijvoorbeeld tekortschietende dijken als het langdurig gehoosd heeft.

Uitleg:

• anderen krijgt een slot-n als het ‘andere mensen’ betekent.
• coderoodwaarschuwingen is een samenstelling van de woordgroep code rood en waarschuwingen. Een woordgroep met een duidelijk kernwoord (hier code) verliest zijn spatie binnen een samenstelling. Er komen geen hoofdletters, want code rood is geen officiële naam. In gewone teksten mag je een of meer streepjes invoegen omwille van de leesbaarheid, bijv. code-roodwaarschuwingen of coderood-waarschuwingen, maar in dictees niet.
• waarvan: één woord, net als bijvoorbeeld waarin en waarbij.
• hoed u is de gebiedende wijs van zich hoeden. Een gebiedende wijs wordt zonder t geschreven, ook als ‘u’ of een groep wordt aangesproken; u is hier niet het onderwerp maar het wederkerend voornaamwoord. Vergelijk ook maak u gereed voor … of stel u in op …
• klimaatdebacle: een samenstelling van twee zelfstandige naamwoorden, dus aan elkaar. Geen accenten op debacle: een accent aigu op de e is niet nodig voor de uitspraak, en een accent circonflexe wordt in Franse leenwoorden normaliter niet geschreven.
• vergrote: met één o en één t. De kans is vergroot, dus vergroot wordt hier als bijvoeglijk naamwoord gebruikt en daarom ook zo gespeld in de verbogen vorm: net als groot – grote is het dus vergroot – vergrote. De vorm vergrootte is alleen juist als het een persoonsvorm is in de verleden tijd, zoals in ‘Ik vergrootte je foto’.
• catastrofes: met een c aan het begin, met een f na de o en zonder apostrof.
• bijvoorbeeld: is al decennia als één woord in woordenboeken opgenomen.
• tekortschietende: tekortschieten geldt al een tijd als één (aan elkaar gegroeid) woord; ook de vervoegde vormen zijn dan aan elkaar. Maximaal één fout qua spaties.
• gehoosd: voltooid deelwoord van hozen. De z van hozen zit niet in ’t kofschip; door dat ezelsbruggetje toe te passen weet je dat er een d in de verleden tijd en het voltooid deelwoord komt.

ZIN 6

Een ongeruste weerhobbyist heeft onlangs op een A4’tje voor me uitgetekend, en ik geloof niet dat het nattevingerwerk was, wat er van de polen over zal blijven als de opwarming van de aarde doorgaat; en met die polen bedoelde hij niet de Polen die velen van ons kennen van hun schilder- en stukadoorwerk.

Uitleg:

• weerhobbyist: één woord, waarin de y en de i gewoon achter elkaar staan, zonder streepje of apostrof of trema; er is geen klinkerbotsing.
• A4’tje: een afleiding (zoals een verkleinvorm) van een afkorting, een losse letter, een of meer cijfers/symbolen of een combinatie daarvan, wordt met een apostrof geschreven.
• uitgetekend: één woord.
• nattevingerwerk: een samenstelling van de woordgroep natte vinger en werk. Een woordgroep met een duidelijk kernwoord (hier vinger) verliest zijn spatie binnen een samenstelling.
• polen: in de betekenis ‘uiteinden van de aarde’ (of bijv. van een magneet) met kleine letters.
• aarde: aanduidingen van de hemellichamen aarde, zon en maan worden met kleine letter geschreven. Ze worden dus niet als eigennamen beschouwd, maar als soortnamen.
• polen: in “met die polen bedoelde hij” wordt naar de hierboven genoemde polen verwezen en niet naar inwoners van Polen.
• Polen: de derde keer dat dit woord in de zin staat, verwijst het naar inwoners van Polen en is het met een hoofdletter.
• velen: met een n als het naar personen verwijst en het niet één geheel vormt met een erop volgend zelfstandig naamwoord.
• schilder- en stukadoorwerk: een samentrekking van schilderwerk en stukadoorwerk; er komt een streepje na schilder omdat aldaar een deel van een woord is weggelaten. Stukadoor is met een k. (Er mág volgens de regels een tussen-s in stukadoorswerk, maar omdat die niet is voorgelezen, wordt hij niet goed gerekend.) Maximaal twee fouten in deze woordgroep.

ZIN 7

Iets van het Middellandse Zeeklimaat mag wat mij betreft gerust hiernaartoe komen, maar ik hoop toch ook nog weleens ‘It giet oan’ vanuit Friesland te mogen horen, waar ze naast het skûtsjesilen en het fierljeppen graag ook de Elfstedentocht in ere willen houden.

Uitleg:

• Middellandse Zeeklimaat is een samenstelling met een naam die uit twee woorden bestaat: Middellandse Zee. De regels zeggen dat een naam intact blijft in samenstellingen, inclusief eventuele spaties. Daarom komt er geen streepje tussen Middellandse en Zee. De rest van de samenstelling is aan elkaar. In gewone teksten mag je een streepje invoegen, dus Middellandse Zee-klimaat, maar in dictees niet. Let ook op de dubbele l in Middellandse. Maximaal twee fouten in deze woordgroep.
• hiernaartoe komen: de woorden ernaartoe, daarnaartoe, hiernaartoe en waarnaartoe worden als één geheel geschreven (net als de synoniemen erheen, daarheen, hierheen en waarheen). Het werkwoord – hier komen – staat daar los van.
• weleens wordt sinds enige jaren officieel als één woord opgevat. Het Groene Boekje online (woordenlijst.org) maakt hierbij de opmerking: “Weleens is één woord in de betekenissen ‘soms’, ‘ooit, wel een keer’ en ‘heel graag’. Wel eens wordt los geschreven als beide woorden een letterlijke betekenis hebben en een van de twee nadruk krijgt.” Het gaat hier duidelijk om de eerste betekenis.
• Friesland wordt in een gewone Nederlandse tekst op z’n Nederlands geschreven; de spelling Fryslân wordt gebruikt in officiële documenten, waarin het met name gaat om de provincie als staatkundige eenheid. Bovendien is bij het voorlezen als het goed is duidelijk Friesland gezegd. (Stel dát iemand Fryslân spelt, dan telt dat als één fout.)
• skûtsjesilen is een Fries leenwoord en wordt op z’n Fries geschreven; vandaar o.a. het accent circonflexe op de u (niet op de i) en de combinatie tsj. En het is silen, niet sielen of sylen. Betekent letterlijk ‘schuitje zeilen’.
• fierljeppen is ook Fries; let op ie in de eerste lettergreep en op de volgorde rlj. Letterlijke betekenis ‘ver springen’.
• Elfstedentocht is de naam van een evenement en krijgt daarom een hoofdletter; wordt als één woord geschreven.
• ere: zonder n aan het eind.

ZIN 8

We lijken nochtans alleen nog ooit en masse naar Leeuwarden te kunnen afreizen voor het alom geprezen natuurijsfestijn als we beseffen dat het klimaat, in dit specifieke geval Koning Winter, ons alleen ter wille kan zijn als wij van onze kant het klimaat tegemoetkomen door een goede maat van het klimaat te worden, een klimaatmaat.

Let vooral op:

• nochtans: let op de ch en vervolgens de t zonder h erachter. Dit is een oud Nederlands woord, waarin het niet gaat om een combinatie van nog of noch en thans, maar om een verbastering van nog en dan met een extra s die er een bijwoord van maakt.
• en masse is een Franse woordgroep met het voorzetsel en (‘in’) en het zelfstandig naamwoord masse (‘massa, groep’).
• Leeuwarden: let op de dubbele e en de u+w.
• afreizen: één woord, met korte ei.
• alom geprezen: twee woorden, ook al is het een redelijk vaste combinatie. Alom betekent ‘overal’.
• natuurijsfestijn is één woord: een combinatie van drie zelfstandige naamwoorden. Twee keer een lange ij en geen korte ei.
• specifieke: met een c in de tweede en een f in de derde lettergreep.
• Koning Winter is de naam van de personificatie van de winter, die wordt voorgesteld als een koning; wordt daarom met twee hoofdletters geschreven. Overigens heeft vorst in de betekenis ‘koning’ niets te maken met vorst in de betekenis ‘temperatuur onder nul’. Maximaal één fout qua hoofd-/kleinelettergebruik.
• ter wille wordt van oudsher als twee woorden geschreven, zonder n aan het eind. Het is een oude naamvalsvorm.
• tegemoetkomen is aaneengegroeid tot één woord.
• klimaatmaat is een gewone samenstelling van twee zelfstandige naamwoorden.