Programmadirecteur Dialoog en Ethiek aangesteld om gesprekscultuur bij ministeries te verbeteren

Na de toeslagenaffaire verbaasden velen zich over het gebrek aan kritische ambtenaren. Waarom trokken de meeste ambtenaren niet aan de bel? Daarom is de functie programmadirecteur Dialoog en Ethiek in het leven geroepen. "Die is door de toeslagenaffaire ontstaan. En wordt dus betaald met geld dat gereserveerd is om de ambtelijke dienstverlening te verbeteren", legt Erik Pool uit in NOS Met het Oog op Morgen.

Consequenties

"De gesprekscultuur bij de overheid is onvoldoende open. Er zijn plekken waar het goed loopt, maar de cultuur is toch dat je meebeweegt met de groep. Als je twee of drie keer ergens tegenin bent gegaan, dan krijg je het misschien lastig met je leidinggevende. Dat kan consequenties hebben. Dat voelen we aan ons water en dat zet de rem op het vrije gesprek. Dan begint een probleem te ontstaan wat met tegenspraak kan worden doorbroken", zegt Pool. "Maar ik pleit eigenlijk voor een gesprekscultuur waarin die tegenspraak helemaal niet meer nodig is, omdat iedereen zich vrij voelt om te zeggen wat er te zeggen valt."

Pool: "In Nederlandse organisaties is heel bewust gekozen voor de verdeling macht in rangen en standen. Dus je baas heeft macht over je carrière. Dat maakt het vrij uitspreken van een opvatting die onbekend, eigenwijs of misschien wel tegendraads is letterlijk gevaarlijk. Als organisatie moet je het gevaar zo klein mogelijk maken. Helemaal weg kan het niet, maar je kunt wel als leidinggevende en politiek bestuurder de omstandigheden verbeteren."

Haast

"Vaak speelt de drukte en haast vaak een rol. Maar juist dan is het nodig om die tegenspraak een plek te geven. In crisisbestrijding gaan we er heel anders mee om. Een crisisteam kan zich niet permitteren om een foute beslissing te nemen. Daarom worden eerst alle perspectieven verzameld in de besliskamer en pas daarna wordt een besluit genomen. Dat mechanisme zou je overal moeten herhalen. En we moeten ook gewoon accepteren dat het een dagje langer duurt voordat er een antwoord komt. We maken elkaar ook een beetje de kop gek", zegt Pool.

"Doordat we zo gehaast functioneren ontstaan er allerlei problemen die we daarna moeten oplossen. Dat kost bij elkaar opgeteld veel meer tijd en inspanning. Het in één keer goed doen, dat zou het streven moeten zijn. En dan goed in de meest rijke betekenis van het woord. Dus ook dat het ethisch verantwoord en moreel oké is", aldus Pool. "We moeten met elkaar ontdekken hoe je dit taaie vraagstuk in de praktijk kunt toepassen. Er moet een thuisbasis komen waarin er ruimte is om de grens van de regel op te zoeken en om afwijkend te mogen zijn."