Politiek journalist Joost Bekendam: Het poldermodel is stuk

Het 'Nederlandse model' mag er wezen. Nee, niet alleen op Friese schonen als Doutzen Kroes, maar ook de laaglandse overlegeconomie: het poldermodel. Het succes daarvan is zo groot dat die jarenlang te boek stond als ‘exportproduct’. Wereldwijd kreeg Nederland er lof voor toegezwaaid. Niemand minder dan president Clinton sloeg premier Kok er spreekwoordelijk voor op de schouders. Maar dat was in de jaren ’90. Tegenwoordig moet de polder het met minder complimentjes stellen.

Dat komt door de polderperikelen in eigen land. Al het hele politieke jaar lukt het de talrijke overlegraderen die ons landje rijk is maar niet om het land droog te houden van politiek-bestuurlijke nattigheid. Zo loopt de polder langzaam vol met problemen die hoognodig opgelost moeten worden. Hét poldergremium bij uitstek – de Sociaal-Economische Raad (SER) – worstelt bijvoorbeeld nog steeds met het grootscheepse herzieningen van de pensioenen en de arbeidsmarkt. Terwijl die plannen er eigenlijk allang hadden moeten liggen.

En dan is er ook nog de luchtvaart. Onder leiding van oud-milieuminister Hans Alders (PvdA) maakten bewoners, milieuclubs, en de luchtvaartsector afspraken over de uitbreiding van Schiphol en de opening van Lelystad Airport. Ondanks alle afspraken, liep dat toch in het honderd: Er bleek gesjoemeld met de berekeningen van geluidsnormen met als gevolg wéér een jaar uitstel voor de komst van Lelystad Airport en nóg meer druk op Schiphol.

In Groningen liep polderprins Alders ook al vast. Onder zijn leiding polderden de NAM, bewoners en overheden toe naar een oplossing voor afhandeling van aardbevingsschade, maar hij werd dit voorjaar voorzichtig aan de kant geschoven door minister Wiebes van Economische Zaken. Tegen de afspraken van Alders in, zette de minister de versterking van honderden woningen stil. Hij vroeg zich af of versterking wel nodig was in zóveel gevallen. Deze week gaven experts en de Mijnraad Wiebes gelijk.

Klimaatakkoord

En aanstaande dinsdag wordt de polder opnieuw getest. De SER presenteert dan de hoofdlijnen van een nieuw klimaatakkoord. Onder de bezielende leiding van oud-milieuminister Nijpels (VVD) zaten milieuclubs, industrie, vakbonden, overheden en wetenschappers daar maanden voor om tafel. Zij moeten bekijken hoe Nederalnd in 2030 minstens 49% minder CO2 uit kan stoten.

Maar ook dat polderoverleg lijkt niet erg soepel te verlopen. De datum voor de presentatie verschoof al van 6 naar 10 juli, de laatste maand stonden er verhalen in de krant over ongenoegen tussen de industrie en Greenpeace en deze week berichtte de NOS op basis een concept dat grote knopen niet worden doorgehakt. Dat zal dan later in het jaar moeten gebeuren.

'De schoonheid van het compromis'

Het moge duidelijk zijn: De oer—Hollandse poldergeest heeft het dit jaar zwaar te verduren. De overlegraderen van de gemalen piepen en kraken. Waar komt dat door? Het antwoord zou zomaar eens kunnen liggen bij een bredere politiek-maatschappelijke ontwikkeling: Met het sluiten van compromissen valt weinig eer meer te behalen. Zo tekende ook de PvdA met deelname aan Rutte II voor een electorale capitulatie, bleek achteraf. “Het is me onvoldoende gelukt om mensen te winnen voor de kracht van het compromis”, schreef PvdA-leider Samsom niet voor niets bij zijn afscheid.

Hoe anders was dat vroeger. Eind vorig jaar kwam een dikke pil uit over de politieke geschiedenis van ons land na de Tweede Wereldoorlog met de veelzeggende titel: 70 jaar zoeken naar het compromis. Samenwerking was 'in'. Protestantse partijen gingen op in één partij met katholieken, socialisten mochten onder premier Drees zelfs meeregeren en met de Paarse coalities waren alle grote partijen van het land bij elkaar in het politieke huwelijksbootje gestapt. De 20e eeuw is behalve een eeuw van oorlogen en spanningen, een eeuw van samenwerking en van het compromis: Van de grote uitruil over onderwijs en kiesrecht in 1917 tot het historische akkoord van Wassenaar uit 1982 tussen vakbonden en werkgevers. En ook internationaal kon samenwerking rekenen op brede steun, bijvoorbeeld in Europa en de NAVO.

Is de poldergeest nu opeens een ongewenste poltergeist die die dreigt te worden verjaard? Het lijkt wel op, maar gek is dat niet. Alle polderpartijen van nu, van vakbonden tot partijen als het CDA en PvdA zijn eens uit strijd geboren, ze hebben hun wortels in bewegingen die zich juist tegen de status quo verzetten en de bestaande orde als een soort 'kartel' wilden openbreken of zelfs omver werpen. Zij konden compromissen sluiten omdát ze het resultaat waren van jarenlange strijd. Misschien is voor hernieuwd succes in de polder zo’n nieuwe politieke strijd wel nodig.

Joost Bekendam is politiek redacteur van De Nieuws BV en vervangt deze week David van der Wilde.