Waar komt het strenge bijstandsbeleid vandaan?

Volgens de wet moeten mensen die in de bijstand zitten het in ieder geval melden als er boodschappen worden gebracht, zeker als er iedere dag boodschappen worden gedaan. "Dat heeft deze mevrouw dus niet gedaan. Daarvan heeft de rechter gezegd dat zij het wel had moeten melden. Het is echter de vraag waar de grens ligt, dat staat namelijk niet aangegeven in de wet en dat levert vragen op", vertelt Kruiter in Met Het Oog Op Morgen. "Er staat eigenlijk alleen dat je het moet melden als er iets wordt gegeven van financiële waarde."

Maar hoe wordt vervolgens het bedrag bepaald dat teruggegeven moet worden aan de gemeente? De moeder had vanzelfsprekend niet de bonnetjes bewaard, waardoor de precieze waarde in het midden lag. "Dan haalt de sociale dienst het NIBUD erbij en die houdt een norm aan van 6,41 euro per dag. Die moeder had vijf jaar lang boodschappen gedaan, als je dat dan gaat terugrekenen kom je uit op een bedrag van omstreeks zevenduizend euro. Dat heeft zij niet gemeld", gaat Kruiter verder.

Probleem speelt al lang

Een harde wens van de gemeente. Het is volgens Kruiter al langer mogelijk voor gemeenten om zodoende geld terug te vorderen. In principe zijn de gemeenten verantwoordelijk voor de bijstand, dat heeft de Tweede Kamer in 2015 bepaald, maar dat is niet het volledige verhaal. "De gemeenten gaan niet over de fraude. In artikel 58 van de participatiewet staat namelijk dat het college van B&W het geld dan moet terugvorderen. Dat is precies waar het mis gaat, want je had er eigenlijk 'kan' moeten neerzetten."

Juist die nuance zorgt voor veel problemen. Al lang zorgen de participatiewet en de bijstandswet dan ook geregeld voor problemen. Het is namelijk moeilijk te handhaven of te controleren hoeveel giften mensen in de bijstand precies krijgen. "Gemeenten sturen hun data over mensen eigenlijk door naar een bureau, die houden dan vervolgens alles tegen elkaar aan. Als er dan iets niet klopt worden er sociaal rechercheurs naartoe gestuurd. Die bellen dan aan of gaan voor de deur zitten om te kijken naar wat er gebeurt", gaat Kruiter verder.

En dat gaat ver, zo zag de onderzoeker in het rechtsverslag staan dat er zelfs wordt gekeken naar waar de boodschappen precies vandaan komen. "Daar staat letterlijk in dat de rechercheurs zagen dat zij Albert Heijn-tassen hadden met boodschappen, toen hebben ze gezegd: 'dat kan jij helemaal niet betalen.' Zo ver gaat dat dus."

Misstanden komen steeds vaker naar voren

Dat is iets dat het Instituut voor Publieke waarden dan ook steeds vaker ziet gebeuren. Niet alleen bij boodschappen als gift, maar ook bij de aanschaf van bijvoorbeeld een winterjas in plaats van een ledikantje. "Mensen die krijgen te horen dat ze teveel douchewater gebruiken om vervolgens de conclusie te trekken dat zij met meerdere mensen in huis wonen en daarom dus frauderen", vertelt Kruiter.

De onderzoeker vraagt zich vooral af of deze manier van handelen rechtmatig is. "Ik snap dat we goed moeten kijken naar mensen die een uitkering krijgen, want het gaat om gemeenschapsgeld. Maar je moet wel een menselijke maat ten ogenschouw houden, de wet biedt die ruimte maar dat is vervolgens niet wat er gebeurt."

Rechtsmatigheidsmanie

Hij vindt het dan ook doorgeslagen rechtmatigsheidsmanie. Wat Kruiter betreft moet er dan ook iemand van de sociale dienst of een wijkteam zijn die aan de bel trekt. "Bovendien, honderden andere mensen gaan naar de voedselbank, en dat staan we wel toe. Het beleid is daarom flink doorgeslagen. Maar de Tweede Kamer maakt zich druk om de fraude en vervolgens de gemeenten opleggen dat mensen alles terug moeten betalen, terwijl juist de gemeente meer ruimte moeten geven. Er moet gekeken worden naar maatwerk", legt Kruiter uit.

Het is dan ook vreemd dat dit geval nu pas naar boven komt, gezien het probleem al ruim vijf jaar speelt en misschien zelfs langer aan de orde is. Volgens Kruiter komt dit nu juist door de toeslagenaffaire. "Je zal veel intelligenter naar deze wet moeten kijken. De echte fraudeurs ga je met deze wet niet pakken en mensen die het al moeilijk hebben gooi je de vernieling in. Dat moet je lokaal per stad doen. Gemeenten kunnen dat ook, de wet geeft de ruimte wat dat betreft."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.