Nationale Openbaarheidsdag: duizenden archiefstukken openbaar gemaakt

"De belangstelling is weer groot, groter dan voorgaande jaren", zegt Afelonne Doek, Algemeen Rijksarchivaris en Algemeen Directeur van het Nationaal Archief, in NOS Met het Oog op Morgen. "Het is heel mooi dat mensen het Nationaal Archief weten te vinden en ook het belang van het recht op vrije informatie zien."

Inzien

Sommige stukken in het Nationaal Archief zijn tot en met 75 jaar geheim gebleven. "Ik spreek liever niet van geheim, want in principe zijn alle overgedragen documenten bij wet openbaar, tenzij er andere belangen spelen zoals privacy of het landsbelang. Dan is er een maximale termijn van 75 jaar. Meestal is het korter", vertelt Doek. "Op die stukken zijn vaak niet hele archieven. Op de stukken waar destijds een beperking is opgezet, vervallen de voorwaarden om het in te zien." Mensen konden de stukken al eerder inzien, maar wel onder strenge voorwaarden. "Je kan een archief aanvragen met een beperking als het over jou gaat, dan heb je het recht om die informatie in te zien, of als je wetenschappelijk of historisch onderzoek wil doen."

Westerling

Tussen de vrij gegeven stukken zou er een dossier zijn over een complot tegen kapitein Raymond Westerling. Westerling was tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog in voormalig Nederlands-Indië de aanvoerder van speciale Nederlandse troepen. Onder hen zijn veel doden gevallen op het eiland Sulawesi. "Dit kunnen we lezen in een inventaris uit het archief van de strijdkracht in Nederlands-Indië. Daar zitten proces-verbalen in van gedetacheerde Nederlandse militairen. Die proces-verbalen zijn Indonesië afgenomen en in een van die proces-verbalen vertelt een Nederlandse militair dat hij verstrikt is geraakt in een complot tegen Westeling. Dat zou een complot zijn vanuit Hatta en Soekarno", zegt Doek. "Die hadden de opdracht gegeven om Westeling en een aantal andere mensen te ontvoeren en te liquideren."

De Nederlandse militair zou benaderd zijn door 2 andere Nederlandse militairen om dat complot uit te voeren. "Het interessante is dat ook in andere proces-verbalen militairen verhalen vertellen van een gelijke strekking. Dat zij ook door dezelfde mensen zijn benaderd om dat te doen." Een groep Nederlandse gedetacheerde militairen zou daarna naar Jakarta zijn afgereisd, maar van het complot is niets meer vernomen.

Compleet onbekend

Voor veel historici was dit verhaal compleet onbekend. "Het was een map met een inventarisnummer dat onder voorwaarde ingezien mocht worden en ik weet ook niet of het uit de beschrijvingen van de archieven nou zo interessant is gebleken", verklaart Doek. "De beschrijving van de stukken is vaak heel summier, dus je moet maar net weten dat in deze proces-verbalen dit kan voorkomen."

Nazi-schatkaart

Vanaf vandaag kunnen belangstellenden ook een schatkaart van de nazi's inzien. "Tijdens de operatie Market Garden in Arnhem is bij een bombardement een bank geraakt. Daarmee kwam de inhoud van de kluis op straat te liggen. Toen hebben Duitse militairen in een gevechtspauze juwelen en andere waardevolle bezittingen in hun zak gestoken en zijn er daarmee vandoor gegaan", vertelt Doek. "Tegen het einde van de oorlog hebben ze dat in munitiekistjes gestopt. Dat hebben ze begraven tussen Ommeren en Lienden, in Gelderland. Dit heeft een van de Duitse militairen verteld tegen iemand van de Nederlandse militairemissie in Berlijn. Daar is toen achteraan gegaan." Het ministerie van Financiën heeft destijds de waarde geschat op omgerekend 11 miljoen euro. "De schat wilde men toch wel terug hebben. De Centrale Vermogens Opsporingsdienst is toen in actie gekomen en heeft toen een militair laten opsporen en hem nar Nederland gehaald."

Deze militair moest helpen bij de zoektocht naar de schat. Er zijn een aantal pogingen gewaagd om de schatten te vinden, maar er is nooit wat gevonden. "Het is een raadsel waar de schat is gebleven, misschien is het ook wel een gefantaseerd verhaal van de Duitse militair." Nu is de kaart dus vrijgegeven, maar volgens Doek is de kans klein dat mensen nu iets kunnen vinden. "Je kan er van uit gaan dat er voldoende gezocht is, lijkt me stug dat er nu iets gevonden wordt."