Brexit laat naast fysieke ook mentale grenzen herleven in Ierland

Volgende maand zullen de regeringsleiders van de Europese Unie op een top in Brussel beslissen of er genoeg schot in de gesprekken over de brexit met Groot-Britannië zit. De Ierse premier Varadkar zal een hoofdrol spelen, omdat het dossier rond de Ierse grens zwaar weegt. Bijna was zijn regering deze week gevallen, nadat de oppositie een motie van wantrouwen tegen de vice-premier indiende. Dat voorkwam zij door gisteren af te treden.

Uitgerekend nu wankelt de regering van Varadkar. Vorige week brak een politieke crisis uit in Ierland toen de oppositie dreigde met een motie van wantrouwen tegen vice-premier Frances Fritzgerald. Zij werd beschuldigd op de hoogte te zijn van een lastercampagne om de reputatie van een klokkenluider bij de Ierse politie te beschadigen. Gisteren maakte zij bekend af te treden om nieuwe verkiezingen te voorkomen en het minderheidskabinet van regeringspartij Fine Gael verder kan in de brexitonderhandelingen.

“Momenteel zie je de grens eigenlijk niet. Je rijdt gewoon van noord naar zuid”, vertelt Augusteijn. Zodra de scheiding tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie rond is, ontstaat er formeel een fysieke buitengrens van de EU, met douaneposten en controles.

Dat is niet iets wat Ierland wil, volgens de historicus. “De ambitie van de Ieren is een verenigd Ierland. De verdwijning van de grens leidde daar ook toe. Dat proces wordt nu omgekeerd. We gaan 20 à 30 jaar terug in de tijd.”

Maar een open grens blijven hanteren, is voor de EU een ongewenste situatie. “Dan kan alles zonder douanecontrole vanuit Groot-Britannië, via Ierland, Europa ingevoerd worden.”

Vrees voor nieuw geweld

De grens tussen de twee Ierlanden is niet alleen fysiek, maar ook mentaal van belang. Tijdens The Troubles, die tot eind jaren 90 zich voordeden, vochten in Noord-Ierland de katholieken, die bij Ierland wilden horen, een bloedige strijd uit tegen de Londengezinde protestanten. Bij verschillende aanslagen, executies en gevechten kwamen zo’n 3500 mensen om.

Augusteijn herinnert zich de zwaarbewapende grens uit de jaren 80 en 90 goed. “Je moest er door een betonnen sluis heen. Dan werd je onderzocht door camera’s, omdat de douane te bang was een auto te benaderen.” Hij noemt het een situatie die desastreus zou zijn voor de economische banden.

Er bestaat grote angst dat het conflict kan opleven, wanneer de harde grens terugkeert. “Door de huidige nauwe banden tussen noord en zuid zijn de nationalisten in Noord-Ierland, die goeddeels verantwoordelijk zijn voor het geweld, tevreden gesteld.”

Een verenigd Ierland of zachte grens

Plan C is om Noord-Ierland toe te laten tot de Europese douane-unie. In dat scenario blijft de grens tussen de Ierlanden zoals het nu is, maar ontstaat er een nieuwe grens tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. “Dat zou een erkenning voor de Ieren zijn dat Ierland een eenheid is.”

Augusteijn ziet dit plan niet snel gebeuren. De regering van Theresa May steunt namelijk op de Unionisten in Noord-Ierland, die vóór een Verenigd Koninkrijk en tegen een verenigd Ierland zijn. Zij zullen dit scenario voorkomen.

Een eventuele middenweg kan volgens de Ierlandkenner gevonden worden in een zachte grens, waarbij personen vrij kunnen bewegen tussen de twee regio’s, maar er wel virtuele controles plaatsvinden. “Met de moderne technologie lijkt het dan net alsof er geen grens is.”

Ierland zal zich in ieder geval niet snel neerleggen bij een nadelige oplossing. Daarvoor zal het een veto in kunnen zetten om de brexitonderhandelingen op te blazen. “Het is vergelijkbaar met de Catalaanse kwestie”, volgens Augusteijn. “Zoals Spanje iedere steun aan de Catalanen zal vetoën, zo zal Ierland dat met de Noord-Ierse kwestie doen.”

“Maar wat de uitkomst ook zal zijn, Ierland heeft erg het gevoel dat het dupe zal zijn van de brexit.”

De Britse premier Theresa May met haar Ierse ambtsgenoot Varadkar.