De Nobelprijs voor Chemie 2018: Spelen met evolutie

Het klinkt wat vreemd. Enzymen planten zich niet voort en leven ook niet. En toch zijn enzymen (indirect) onderworpen aan evolutie. Enzymen zijn complexe moleculen die levende wezens aanmaken zodat ze chemische processen op gang brengen. Talloze processen in ons lichaam, waaronder bijvoorbeeld het verteren van voedsel, vinden plaats dankzij enzymen. Aanpassingen in het genetisch materiaal van levende wezens kunnen daarom ook voor aangepaste enzymen zorgen.

De Amerikaanse ingenieurs Frances Arnold en de Nederlander Pim Stemmer hebben het met bacteriën voor elkaar gekregen om die aanpassing van enzymen (normaal gesproken een proces van maanden tot eeuwen) te herleiden naar een proces dat een aantal dagen duurt. Het toepassingsgebied van die nieuwe en aangepaste enzymen is enorm. In de geneeskunde (nieuwe medicijnen), in de sector van de hernieuwbare energie (biobrandstof uit afval, waterzuivering), de voedingsindustrie. Al deze domeinen gebruiken gretig deze nieuwe en meer efficiënte enzymen.

Pim Stemmer is in 2013 overleden (en heeft in Nederland weinig bekendheid genoten). Maar Arnold is vanaf vandaag de vijfde vrouw die ooit een Nobelprijs in de Chemie wint. Dat doet ze, samen met de Brit Gregory Winter en de Amerikaan George Smith, die medische producten uit bacteriofagen (virussen die bacteriën aanvallen) wisten te herleiden. Het Nobelprijs-comité vermeldt Stemmer uitdrukkelijk meerdere malen in de argumentatie.

We zetten de verwezenlijking van Arnold en Stemmer in de schijnwerpers met Bert Weckhuysen, hoogleraar anorganische Chemie en Katalyse aan de Universiteit Utrecht.