'Omstandereffect geen belemmering om mensen in nood te helpen'

Geraak je in nood in een drukbevolkte situatie? Dan luidt een welbekende stelling uit de psychologie (het omstander- of 'bystander'-effect) dat je wel eens minder op mensen hun hulp kunt rekenen dan je in eerste instantie zou denken. Met zo veel potentiële helpers zouden mensen ironisch genoeg aanvoelen dat anderen wel in de bres zullen springen in hun plaats, met het resultaat dat er amper iemand zou helpen. 

Een nieuw antropologisch onderzoek, geleid door het Nederlands Studiecentrum Crimininaliteit en Rechtshaving (NSCR), stelt hier nu grote vraagtekens bij. Niet omdat het omstandereffect niet van invloed zou zijn of niet zou bestaan*. Wel omdat ze in hun studie merkten dat er in 90 procent van de noodgevallen altijd wel iemand opstaat om in te grijpen. Het omstandereffect zou dus weinig van invloed zijn op de gevolgen voor de mensen in nood .

Het onderzoek (dat volgens De Volkskrant binnenkort in het wetenschappelijke tijdschrift American Psychologist zal verschijnen) keek naar 219 gefilmde opstootjes in Amsterdam, Kaapstad (Zuid-Afrika) en Lancaster (VK). Hoewel zo echte omstandigheden onderzocht konden worden (in plaats van op lab-testen te moeten afgaan) is het niet onbelangrijk om te vermelden dat de onderzoekers enkel keken naar conflictsituaties (van heftige woordenwisselingen tot slaande ruzies) tussen personen nabij restaurants, discotheken en bars (waar vaker veiligheidscamera's hangen). Situaties zoals een auto-ongeluk op de weg, een brandend huis, een bankoverval of een bedelaar in de vrieskou vallen daarmee uit de beschouwing van deze studie.

We praten eerst met de hoofdonderzoeker, Marie Rosenkrantz Lindegaard, antropoloog bij het NSCR. Vervolgens luisteren we naar het verhaal van Rob de Jonge, de man die de dader van een gewapende overval eigenhandig wist tegen te houden. Volgens Lindegaard een erg zeldzame en riskante situatie. 

* Door decennialang onderzoek zijn psychologen er al achter gekomen dat het omstandereffect lang niet altijd opgaat. Een studie-review uit 2011 toonde bijvoorbeeld aan dat mensen in duidelijk gevaarlijke toestanden sneller geholpen worden. Ook factoren zoals het vermogen van omstanders om te kunnen helpen (bv. verpleger, EHBO-werker), de afwezigheid van een dader, de persoonlijke motivatie van de omstander om te helpen, en de tijd om te helpen, spelen mee.