De jonge doctor: hoe overtuigend is beeldspraak nu echt?

Een tsunami van islamisering, Nederland is een vaasje en de Uil van Minerva is neergedaald. Beeldspraak is een populair middel onder politici, maar werken lang niet zo overtuigend als gedacht. Het kan zelfs averechts werken, concludeert Amber Boeynaems (VU) in haar proefschrift.

Als voorbeeld gebruikt Boeynaems de kreet ‘stop de tsunami van islamisering’, van PVV-leider Geert Wilders. Het beeld van een tsunami zegt hier meer dan alleen dat de Islam in Nederland een probleem is. Ten eerste is het een constatering van groot gevaar. Daarmee gaat de interpretatie gepaard dat het flinke problemen oplevert (u herinnert zich de vloedgolf van 2004 in Azië wellicht). Het gegeven dat we met een tsunami te maken hebben draagt verder nog de boodschap in zich mee dat het lastig te controleren is, en dat onmiddellijk handelen vereist is. Een beeld zegt dus inderdaad meer dan duizend woorden. Maar is het ook overtuigend voor de toehoorder? 

Boemerang-effect

Nee, constateert Boeynaems dus in haar proefschrift. Het kan mensen er niet van overtuigen bepaalde standpunten in te nemen. Daarnaast zorgt het er ook niet voor dat mensen die een standpunt al delen, daar nog overtuigder van raken. In het onderzoek van Boeynaems was zelfs sprake van een boemerang-effect: "participanten bleken weerstand te bieden tegen ideeën waar ze niet achter staan. Daardoor kunnen figuratieve frames averechts werken voor de politicus: het gebruik ervan kan leiden tot een daling van politieke steun."

Niet alleen de politiek is overtuigd van de kracht van metaforen en hyperbolen, ook de burger gelooft erin. Toen De Telegraaf in 2017 melding maakte van een 'asielplaag' ontstond er #ophef op sociale media. Het associëren van asielzoekers met een plaag stuitte velen tegen de borst, het zou negatieve beeldvorming in de hand werken. Uit het onderzoek van Boeynaems blijkt echter beeldspraak dus zo overtuigend nog niet is. "Mensen nemen dat standpunt niet klakkeloos over. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht werken metaforen en hyperbolen niet als een spreuk waarmee het publiek makkelijk kan worden betoverd."

Geheel onschuldig is figuratieve framing overigens niet altijd, benadrukt Boeynaems. "Het kan leiden tot een verbreding van de kloof tussen verschillende groepen kiezers. De politieke en maatschappelijke dialoog kan stil komen te liggen, waardoor de samenleving verder kan polariseren."