Waarom je nog nooit van Dirk Donker Curtius gehoord hebt

De Grondwet is het fundament onder onze democratie. Maar waar Thorbecke met de eer strijkt, was het eigenlijk zijn collega Dirk Donker Curtius die het zware werk heeft verricht. Nog nooit van gehoord? Mathijs van der Waardt promoveerde op onderzoek naar deze ‘eerste liberaal van Nederland’.

Geschiedenis is ook maar een verhaal. Hoe belangrijk je ook bent: als er niet over je wordt geschreven, word je geen geschiedenis. Tot voor kort was dat het lot van advocaat en negentiende-eeuws politicus Dirk Donker Curtius. Maar dankzij het boek van dr. Mathijs van de Waardt komt daar verandering in. Eindelijk erkenning voor een in vergetelheid geraakte staatsman. Of zoals Van de Waardt zegt: "een man die ten onder ging in de thorbeckiaanse geschiedschrijving." Terwijl hij minstens zo belangrijk is geweest als grondlegger van de parlementaire democratie als Thorbecke.

Behalve een franstalige biografie uit 186 en een hoofdstuk in een boek over het negentiende-eeuws liberalisme uit 1992 is er nauwelijks over Donker geschreven. In schril contrast met de man die gewoonlijk vereenzelvigd wordt met het jaar 1848: Thorbecke. Waar Thorbecke beroemd werd, is Donker in de geschiedenis bijna vergeten.

Geheel onterecht, weet dr. Van de Waardt. "Het negentiende-eeuws liberalisme wordt vaak vereenzelvigd met Thorbecke. Maar voorafgaand aan de grondwetsherziening van 1949 is Donker veel meer de stem van de liberalen dan Thorbecke." Donker geldt in die periode namelijk als 'liberaal in den lande', die vanaf 1818 in de rechtszaal voor drukpersvrijheid pleitte en zich in krantenartikelen uitsprak voor een onafhankelijke rechterlijke macht, ministeriële verantwoordelijkheid en directe verkiezingen.

Zijn grootste succes beleefde Donker toen hij door behendig te schipperen tussen koning Willem II en het overwegend conservatieve parlement de herziening van de Grondwet erdoorheen kreeg. Die was weliswaar geschreven door Thorbecke, maar ‘best radicaal’ herzien door Donker zelf. "Donker is cruciaal geweest in het aannemen van de Grondwet", aldus Van de Waardt.

De verschillen tussen beide politici waren groot, beschrijft Van de Waardt in zijn boek. Ze konden dan ook niet met elkaar overweg. "Thorbecke was een stijve hoogleraar. Donker meer de sjacheraar, de advocaat. Een meer praktische man." Daarnaast is Donker volgens Van de Waardt een stuk pragmatischer dan Thorbecke en toonde hij zich bereid om met opponenten samen te werken. 

In de huidige politieke structuur zien we nog zaken terug die zijn te herleiden naar Donker. Dat de Eerste Kamer niet direct wordt gekozen maar via de Provinciale Staten-verkiezingen, dat is bijvoorbeeld een proces dat we te danken hebben aan Curtius. "Zonder zo’n getrapte verkiezing van Willem III niet akkoord gegaan met de Grondwet."

Wij pleiten voor een Dirk Donker Curtius Instituut.  Wellicht kan het Thorbeckeplein in Amsterdam hernoemd worden.