Hoe de havermelk-elite de wereld verbetert

Vroeger was eten een noodzaak. Tegenwoordig is voedsel een publiek, politiek thema. Middels zijn boodschappenmand kan de burger zich maatschappelijk betrokken tonen en de wereld verbeteren. In haar proefschrift legt jonge doctor Antonia Mazel uit hoe voedsel de afgelopen jaren is gepolitiseerd.

Je bent wat je eet. Het geldt in toenemende mate, constateert dr. Mazel. Voedsel is een leefstijl geworden waarmee mensen zich identificeren, net zoals ze dat doen met mode en muziek. Met je boodschappenmand kun je laten zien dat je verantwoorde keuzes maakt en maatschappelijk bewust bent. Zo mijden veganisten dierlijke producten uit duurzaamheidsoverwegingen en werd (mede dankzij tv-kok Jamie Oliver) in Groot-Brittanië een suikertaks ingevoerd mede dankzij tv-kok Jamie Oliver. Voedsel wordt daardoor steeds meer een politiek middel, volgens Mazel.

Meerdere oorzaken liggen ten grondslag aan deze ontwikkeling. Enerzijds de toenemende industrialisering en de daarmee gepaard gaande megastallen, waarover mensen zich boos maken.  Ook de voedselschandalen waar we over horen in de media, zoals het paardenvleesschandaal, leiden tot toenemende bezorgdheid bij burgers. “Burgers worden aangespoord om verantwoordelijkheid te nemen voor maatschappelijk welzijn. Men raakt ervan overtuigd dat je politiek kunt bedrijven door micro-politiek”, zegt Mazel. De opkomst van het neoliberalisme heeft daar ook mee te maken, denkt zij: “de welvaartsstaat wordt afgebouwd en burgers moeten dus zelf meer verantwoordelijkheid nemen.”

De wereld verbeteren met je boodschappenmand, daar kun je weinig op tegen hebben. Tegelijkertijd signaleert Mazel een spanningsveld. De ideeën van de verantwoorde voedselbewegingen worden namelijk ook overgenomen door de voedselindustrie. Waar dit aan de ene kant positief is omdat het bewustzijn over goed voedsel verhoogt, ligt er ook exploitatie voor marketingdoeleinden op de loer. Zo kunnen drie sterretjes op een verpakking het idee geven dat een product verantwoord is, terwijl dat in werkelijkheid gewoon een marketingtrucje is.

Vooralsnog is er wat betreft ons voedsel een extreme focus op gezondheid. Mazel verwacht dat die iets zal afnemen, en dat er nog meer aandacht zal komen voor duurzaamheid. Er wordt al gesproken over de havermelk-elite, die er prat op gaat geen dierlijke producten te gebruiken en daardoor op een bepaalde manier te kennen geeft zeer maatschappelijk betrokken te zijn. Wie een lap vlees in z’n mandje gooit is een aso die ’t niet kan schelen of de wereld naar de knoppen gaat of niet, als hij maar lekker kan eten. In die zin is eten tegenwoordig ook erg moralistisch en naast een politiek middel ook een statussymbool.

Antonia Mazel schrijft samen met Stijn Nieuwendijk een blog over lekker koken en eten, in de breedste zin van het woord.