Kibbelen over kapitalisme (deel 2)

Moet het kapitalisme als ideologische motor van onze economie worden gerepareerd, verder worden gebroken of is er eigenlijk helemaal niets aan de hand? Een uitwisseling van gedachten in dr Kelder en Co met econoom dr. Bas Jacobs en politiek filosoof Edwin van de Haar over sociaal-kapitalisme, graaiers en hooivorken.

Eerst even vaststellen: is Nederland wel zo'n kapitalistisch land? Zeker, zegt dr. Jacobs, hoogleraar economie aan de School of Economics van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. "Er is groot privaat kapitaal en de lonen voor de verrichte arbeid zijn hoog. In dat opzicht is Nederland klassiek kapitalistisch. Maar we hebben een groot sociaal vangnet en lijken in dat opzicht wat op Scandinavische landen. Nederland is sociaal-kapitalistisch, zou je kunnen zeggen."

Welvaart

Maar wel met een te grote overheid en een teveel overheidsbemoeienis, meent dr. Van de Haar. "En die overheid is onbetrouwbaar. Logisch dat ze tot op zekere hoogte iets doen, maar het liefst zo weinig mogelijk."

Beiden zien voordelen in het kapitalisme. Jacobs: "kapitalisme heeft als grote kracht dat het leidt tot innovaties en meer welvaart". Volgens Van de Haar heeft het systeem zich over de hele wereld bewezen: "Kijk naar Azië, waar toch de meeste mensen wonen. Daar is de welvaart toegenomen. Ook in China, als dictatuur, met een beetje kapitalisme: honderd miljoen mensen uit de armoede".

Maar er zijn ook grote schaduwkanten aan het succesverhaal van het kapitalisme. Volgens Jacobs dreigt het kapitalisme van binnenuit uitgehold te worden. Jacobs: "de grootste bedreiging voor het kapitalisme zijn de kapitalisten zelf. Grote ondernemers die het risico dat hoort bij kapitalisme verleggen naar werknemers. Bankiers die geen verantwoordelijkheid nemen, maar graaien."

"Het probleem van belastingontwijking", gaat Jacobs verder. "Noblesse oblige voor deze bedrijven, zou ik zeggen. En grote techbedrijven die monopolist dreigen te worden terwijl er te weinig toezicht is. Als Europa een bedrijf als Facebook een boete geeft, staat Trump boos op de stoep. Ik maar me daar ernstig zorgen over. Burgers - of ze nou gelijk hebben of niet - pikken dat niet langer". En in het ergste geval heb je dan een boze meute met hooivorken en fakkels.

Revolutie

Dat betekent echter niet dat kapitalisme grote breken vertoont en gered moet worden, volgens Van de Haar. "Dat is onzin. Dat komt vanzelf goed. Het is ook maar de vraag of die groei van grote techbedrijven een probleem is. En wat betreft belastingontwijking: de belastingregels zijn door de politiek zelf bedacht. Dan moet je niet vreemd opkijken als bedrijven zich gewoon aan deze regels houden."

Komt er volgens hem een revolutie van burgers die het niet langer pikken? "Dat weet ik niet, maar dat heeft ook niet zoveel met kapitalisme te maken, meer met democratie", aldus Van de Haar. 

En de politiek? Die moet niet zo lelijk doen over kapitalisme. Jacobs vindt dat veel politici - van met name GroenLinks en de PvdA - het kapitalisme in een kwaad daglicht stellen. "Je bent als ondernemer of bedrijf dat winst maakt al snel een graaier. Ik snap die boosheid richting bedrijven niet zo goed. Je moet met het badwater niet ook het kind weggooien".