Step Vaessen vanuit Wit-Rusland: 'Ik zie hier de snipers op het dak'

In Wit-Rusland zijn afgelopen nacht duizend gevangenen vrijgelaten. Ze kwamen naar buiten met 'allerlei verwondingen', vertelt de Nederlandse journaliste Step Vaessen in 1 op 1. Voor de gevangenissen wachten nog altijd honderden familieleden op hun zoons, broers en vaders. "Op het dak staan de snipers op hen gericht, om ze rustig te houden."

In Wit-Rusland gaat de bevolking al dagen de straat op. Om te demonstreren tegen president Aleksandr Loekasjenko en de verkiezingsuitslag. Loekasjenko, die al 26 jaar aan de macht is, zou een ruime meerderheid hebben gehaald van 80 procent. Maar daar geloven niet veel mensen in Wit Rusland in, zegt Vaessen. 

De Nederlandse journaliste Step Vaessen is als een van de weinige internationale journalisten in Wit-Rusland. Vanuit hoofdstad Minsk doet ze verslag voor nieuwszender Al Jazeera. Ze is haar hotel ontvlucht, waarheen kan ze niet zeggen: "We zijn naar een veilige plek gegaan, omdat wij gisteren hoorden dat buitenlandse journalisten – ook met accreditatie, zoals ik – uit hotels worden gehaald door veiligheidstroepen." Er zijn journalisten gearresteerd en buitenlandse pers het land uit gestuurd.

Oppositieleider Svetlana Tikhanovskaya is gevlucht, of mogelijk zelfs het land uitgezet - en dook op in Litouwen. Vlak daarvoor liet Tikhanovskaya in een videoboodschap met tranen in haar ogen weten dat niemand zich moest verzetten tegen de president. Maar die verklaring wordt door de Wit-Russen niet geloofd, vertelt Vaessen: "Iedereen weet dat het niet écht haar mening is. Het is duidelijk dat ze onder druk wordt gezet en bedreigd." 

"Dat het regime wankelt is teveel gezegd, maar scheuren in het regime zijn er absoluut. Mensen in Wit-Rusland hebben helemaal geen geschiedenis van de straat op gaan, en zeker niet zo massaal." Het valt Vaessen op dat 'iedereen' de straat op gaat. "Ook trouwe supporters van Loekasjenko - die altijd achter hem aanliepen, zijn enorm geschokt over wat er gebeurd is. Hij heeft veel mensen van zichzelf verwijderd."

Demonstranten worden in elkaar geslagen. "De politie is echt in vol ornaat, met alles wat ze maar hebben: waterkanonnen, traangas, stokken, en granaten die enorme knallen maken. Dat hebben ze allemaal ingezet. Op sommige plekken is ook geschoten." 

Zeker twee mensen zijn doodgeschoten. "Voor zover we weten... dat zijn de officiële cijfers. Maar we weten het niet, er zijn nog zoveel mensen vermist. Het zal nog wel een tijdje duren om iedereen terug te vinden", zegt Vaessen. "De overheid heeft nooit een lijst gepubliceerd van mensen die gevangen zitten."  

Betogers die zijn vrijgelaten komen bont en blauw naar buiten, ze zijn afgeranseld. "Dat wisten we, er zijn daar martelingen geweest." Om er aan toe te voegen: "Je kunt het nauwelijks demonstranten noemen. Mensen zwaaien met bloemen of rijden in auto's en toeteren als verzet."

Vaessen deed in de Jaren '90 verslag vanuit Jakarta van de val van president Soeharto, en ziet overeenkomsten. "Bijna iedereen is het erover eens dat Loekasjenko weg moet. Het is een opbouw van bevolkingswoede. In Jakarta werd met scherp geschoten, en vier studenten gedood. Dat gaf zo’n omslag. Dat zie je hier nu ook gebeuren. Door die agressieve aanpak heeft Loekasjenko veel meer tegenstanders gekregen."

"Prominenten in zijn team hebben gezegd: ik wil niet meer voor je werken. Politieagenten hebben hun uniform uitgetrokken. Het zijn tekenen van een systeem dat aan het instorten is.'' Om de protesten te stoppen wordt n gedreigd om de spaargelden te bevriezen.

Vandaag praten de Europese ministers van Buitenlandse Zaken over de situatie in Wit-Rusland. "Veel verwachtingen daarvan hebben ze niet in Wit-Rusland", zegt Vaessen. "Als ze iets vinden dat de EU moet doen, dan is het hele strenge sancties opleggen. Als het een heel slappe maatregel is kunnen ze het beter laten, want dan heeft het toch geen enkel effect." 

Loekasjenko buigt niet snel voor internationale druk. Alleen hele zware sancties kunnen mogelijk iets doen, is de hoop. Maar Europa wil Wit Rusland met haar sancties ook niet in de handen van Rusland drijven. "Het is geopolitiek een heel groot dilemma."

"Er wordt hier gemarteld, openlijk gemarteld. En de dictator komt er mee weg." Daarom vindt Vaessen het het heel belangrijk om verslag te kunnen doen, en het verhaal vanuit Wit-Rusland te delen met de wereld. "Het is absoluut een historische gebeurtenis. Een uniek moment. Mensen pikken het allemaal niet meer."