Büch en Reve na 34 jaar eindelijk op de radio

In 1983 kreeg beroepsbewonderaar Boudewijn Büch de eer om een van zijn idolen, de schrijver Gerard Reve, te interviewen. Aan het interview ging een correspondentie vooraf waaruit bleek dat Reve er ook wel iets voor voelde om de 25 jaar jongere Büch over de vloer te hebben. Reve noemde Büch in een van zijn brieven een “lief, geil beest”. Het vier uur durende vraaggesprek tussen de twee ging veel kanten op – maar werd gedomineerd door Reve’s haat voor instituties en bepaalde individuen. “Ik ontdekte na heel veel jaren dat mijn literaire vader NSB’er is”, zei Büch een paar weken na het interview.

Uitlatingen

Büch had met Het Parool en de KRO-radio afgesproken delen van het interview te publiceren en uit te zenden. Zo kwam hij aan de drieduizend gulden die Reve voor het interview vroeg. Het liep niet als gepland: de uitspraken van Reve die in Het Parool verschenen, deden zo veel stof opwaaien dat de KRO afzag van uitzending. Zo zei Reve onder andere dat homo-activiste Joke Swiebel het zou het verdienen om in een concentratiekamp doodgeknuppeld te worden, dat Jan Wolkers en Harry Mulisch naar een communistisch concentratiekamp moesten en dat koningin Beatrix een stomme, eigenwijze trut van Troje was.

In de documentaire Schrijft u dat maar gerust in uw krant - Reconstructie van het duel Reve-Büch, die morgenavond in het NPO Radio 1-programma Radio Doc te horen is, laat journalist Tom Rooduijn Büch- en Reve-kenners aan het woord over het controversiële interview. Fotograaf Klaas Koppe en journalist Mark Blaisse waren ook aanwezig bij het gesprek, vermoedelijk omdat Büch bang was dat Reve hem anders zou proberen te verleiden.

Blaisse in de documentaire: “Je moet ook naar ’s mans ogen kijken, het was ook een beetje provoceren. En Boudewijn wond zich met dat hoge stemmetje dan enorm op. Het was eigenlijk helemaal geen interview. Reve dacht: hoe kan ik Boudewijn beïndrukken of uit de tent lokken? Concentratiekampen, antisemitisme, racisme, alles kwam aan bod. Maar wel met pretoogjes. Als je daar dan tegenover zit, dan denk je: hij doet het echt om Boudewijn te pesten. Maar als het dan eenmaal in de krant staat, zie je die pretoogjes niet en dan wordt het toch gênant, om niet te zeggen: licht schandalig.”

Tien dagen na het gesprek verscheen het interview in Het Parool. Er volgde grote verontwaardiging. De krant distantieerde zich van het interview en hoofdredacteur Wouter Gortzak noemde Reve’s uitspraken “een aaneenrijging van loodzwaar gebrachte en blijkbaar diepgemeende, maar voortdurend afzichtelijke opvattingen.” “Er was een grote groep mensen, met name Parool-medewerkers en ook Büch zelf, die het ontzettend laf vonden dat Gortzak niet achter zijn medewerkers ging staan”, zegt Büch-biografe Eva Rovers in de documentaire. “Ze hadden ook de overtuiging dat lezers het wel snapten: ze kunnen dit wel in context plaatsen, lezers weten wel wie Gerard Reve is.”

Schorem

De schrijver zelf gebruikt een soortgelijke verdediging – dat dit niet de echte Reve was, dat die Reve in zijn boeken te vinden is. Negen dagen na de publicatie in Het Parool waren Büch en Reve te gast in de Alles is Anders-show van de KRO. Het interview werd uitvoerig besproken. Presentator Aad van den Heuvel vroeg het Reve rechtstreeks: “Bent u een racist?” “Daar ben ik veel te intelligent voor, om een racist te zijn”, reageerde Reve. “Racisten zijn domme mensen. Iedereen die mij kent, en die mijn werk kent en die mijn politieke en morele opvattingen kent, weet dondersgoed dat ik geen fascist ben, het nooit geweest ben en het nooit zal zijn. En die weet ook dondersgoed dat ik helemaal geen racist ben. En wie dat wel beweert is te kwader trouw.”

Aan tafel bij de Alles is Anders-show was de gemoedelijke, flirterige sfeer van het gesprek tussen Büch en Reve verdwenen. Ze zaten nu als vijanden tegenover elkaar. Büch was de gekwetste, teleurgestelde bewonderaar en Reve voelde zich belazerd en onbegrepen. “Ik kan alleen maar tot de conclusie komen dat Gerard Reve, een van onze allergrootste schrijvers, er politiek zeer bedenkelijke denkbeelden op nahoudt”, zei Büch met die hoge, geshockeerde stem waar Mark Blaisse het al over had. “Die man is met valse bedoelingen mijn huis binnengedrongen”, zei Reve aan tafel. “Je moet dat schorem niet in je huis laten, ik doe het ook nooit meer tegenwoordig.”

Eva Rovers vindt het zonde dat er alleen nog maar aandacht was voor Reve’s rabiate uitspraken. “Toen ik het interview beluisterde dacht ik: wat is het ontzettend jammer dat het radioprogramma er nooit gekomen is. Want zijn uitspraken over religie, maar vooral de uitspraken over literatuur, en Reve die over De Avonden en zijn eigen thema’s spreekt, dat was heel erg mooi.”

De ogen van Reve

Het gesprek ging bijvoorbeeld ook over het hiernamaals. “Ik maak me weleens zorgen over het oordeel”, zei Reve tegen Büch. “Wat Hij nou precies zegt of doet. Ik denk dat Hij niet weet wie ik ben. Of dat Hij me voor eeuwig in de wachtkamer zet met oude Panorama’s.” Als Reve vermoedt dat zelfs God hem niet kent, wat voor kans maken wij dan?

Volgens journalist Mark Blaisse zat het hem toch in Reve’s oogopslag. Was hij een man die je moest zien om hem te kennen. Volgens Blaisse had het veel uitgemaakt als Büch simpelweg had beschreven hoe Reve tijdens het interview keek. “Dan had de lezer begrepen: o ja, dit is Reviaans overdrijven. Zoals Buch Buchiaans kon overdrijven. Dan hebben we twee overdrijvers bij elkaar en we hebben gezien wat daar uitkomt.”

Wat daar uit kwam, was een hoop controverse, woede, verontwaardiging – en interviewbanden die 34 jaar lang het licht niet mochten zien. Misschien was dat wel het doel. Misschien was het een Buchiaans/Reviaans spelletje om te zien wat voor ophef ze samen konden veroorzaken. Misschien zijn ze ons nu samen aan het uitlachen.

Luister morgen tussen 21.00 en 22.00 uur op NPO Radio 1 naar Radio Doc: Schrijft u dat maar gerust in uw krant - Reconstructie van het duel Reve-Büch